NGUYỄN TRÃI
(1380 - 1442)
Vì sao Khuê trên bầu trời văn hóa thế
giới
N
hà thơ, nhà chính trị Nguyễn Trãi, danh nhân văn hóa của Việt Nam và
thế giói, được sinh ra từ mối tình nồng giữa thầy đồ trẻ Nguyễn Ứng Long
và cô Thái, con gái của quan Tư đồ Trần Nguyên Đán.
Quan Tư đồ Trần Nguyên Đán (tức Băng Hồ tiên sinh) là một vị đại quan
và một nhà nho lớn, nhưng ông không quá câu nệ những khuôn phép khắt
khe của Nho giáo. Ông không bắt cô Thái - cô con gái yêu chỉ rèn giũa
"công dung ngôn hạnh" mà còn cho học chữ thánh hiền. Nghe tiếng thầy
Ứng Long, ông mời về dạy chữ cho con. Lửa gần rơm, cô Thái "phải lòng"
thầy, trót có mang. Thầy Ứng Long sợ hãi bỏ trốn. Đằng nào thì sự cũng đã
rồi, quan Tư đồ cho gọi thầy về, không trách mắng gì, chỉ khuyên bảo anh
cố công trau dồi tài đức, lập nên sự nghiệp, mong sao đóng góp được gì với
đời. Cảm tấm lòng độ lượng của ông bố vợ, anh càng thấy phải làm sao cho
xứng.
Nguyễn Ứng Long hiệu là Nhị Khê, quê làng Ngọc Ổi, huyện Thượng
Phúc, trấn Sơn Nam Thượng (nay thuộc huyện Thường Tín, Hà Nội). Năm
1374 dưới thời vua Lê Duệ Tông, chàng học sinh Ứng Long khi ấy 19 tuổi
ứng thí ở hành cung và đã đỗ Thái học sinh, tức Tiến sĩ. "Vinh quy bái tổ",
vị tân tiến sĩ về quê mở trường dạy học. Do danh tiếng của một ông Bảng trẻ
tuổi, tài cao, học trò theo học rất đông. (Nhiều dấu tích của ngôi trường ông
mở, qua bao nhiêu thế kỉ vẫn còn lại đến ngày nay tại xóm Hạ nằm bên bờ
sông Tô trong làng; cũng do danh tiếng của thầy Ứng Long mà làng Ngọc
Ổi được đổi theo tên hiệu của thầy là Nhị Khê - cái tên nay vẫn quen gọi).
