không ai dám coi thường chàng trai từ xứ "man di" bị bắt sang ấy, thậm chí
nếu ai "bí" về điều gì trong ngôn ngữ, điển tích Trung Hoa cũng tìm hỏi anh.
Đến kì thi, anh lều chõng lên Yên Kinh (kinh đô của nhà Minh, nay là
Bắc Kinh) ứng thí. Triệu Thái đỗ tiến sĩ trong cuộc tranh tài với các thí sinh
từ khắp nước Trung Hoa rộng lớn bằng chính ngôn ngữ của họ.
Trị vì nhà Minh lúc đó là Vĩnh Lạc (1403 - 1424), hoàng đế thứ ba triều
Minh. Khi nhà vua triệu các tân khoa tiến sĩ vào triều ban yến, ông rất khen
ngợi vị tiến sĩ xuất thân từ "huyện Giao Chỉ" xa xôi và phong cho Triệu Thái
chức Hàn lâm học sĩ tại triều đình.
Lương nhiều, bổng hậu, nhà cao, cửa rộng... sống giữa kinh đô tráng lệ
của một nước lớn nhưng quan Hàn lâm học sĩ vẫn cảm thấy thân phận cô
đơn của kẻ đất khách quê người. Luôn nhớ về cố quốc, ông hồ hởi theo dõi
từng bước phát triển, từng trận thắng của nghĩa quân Lam Sơn qua những
công văn báo tin thất trận của tướng giặc trị nhậm ở Đông Quan (tên nhà
Minh đặt cho Thăng Long khi ấy). Rồi những cánh quân cứu viện hùng hậu
của Liễu Thăng kéo sang Đại Việt bị đánh tan tác, quân của Mộc Thạnh sợ
hãi tự động rút lui, Vương Thông bị vây hãm bốn bề ở thành Đông Quan...
Biết tin cuộc khỏi nghĩa sắp toàn thắng, Triệu Thái vào chầu vua nhà
Minh, lấy cớ cha mẹ bị ốm đau xin về quê ít lâu để phụng dưỡng.
Năm 1428, Bình Định Vương Lê Lợi lấy lại được giang sơn Đại Việt.
Ông lên ngôi Hoàng đế, tức Lê Thái Tổ, luận công khen thưởng, ban chức
tước cho các quan, tổ chức lại công việc triều chính. Ông bỗng giật mình
nhận ra, xung quanh ông đều là những võ tướng trên lưng ngựa, chỉ quen
chiến trận, vào sinh ra tử để giành lại non sông. Trừ Nguyễn Trãi và một số
người giúp việc, vị Thái tổ nhà Lê thấy thiếu hẳn những văn thần lo việc an
dân trị nước, tổ chức bộ máy hành chính và kiến tạo các quy chế xã hội. Ông
liền bàn với Nguyễn Trãi và triều đình, ngay năm sau mở khoa thi đầu tiên
để tuyển người ra làm quan, giúp nước.
