người khác, những tạo hoá thấp kém đáng thương. Thay vì tạo một vị Chúa
từ con người, lập nên sự hài hoà của vũ trụ bằng sự cân đối các yếu tố vũ
trụ chúng ta lại tạo ra một vị Chúa trong trì tưởng tượng, một vị Chúa của
cá nhân, người mà ai cũng đòi hỏi yêu cầu của mình không phải từ những
biến cố lớn lao mà từ những bất hạnh cá nhân. Chúng ta cầu xin Chúa, vị
Chúa mà ta không mắt thấy tai nghe, tuy nhiên ngài lại tồn tại khắp nơi.
Chúng ta cầu nguyện ngài giống như tổ tiên cầu nguyện vị thần tại gia, một
pho tượng cao bằng nửa cánh tay, giống như người Ấn Độ cầu linh vật của
họ, giống như người da đen cầu thờ bùa của mình. Chúng ta yêu cầu ngài
theo hoàn cảnh chúng ta thấy thoải mái hoặc đau khổ: "Tại sao Người đã
làm thế này? Tại sao Người đã làm thế kia?" Chúa của chúng ta không trả
lời Ngài ở quá xa chúng ta vả lại Ngài đâu có lo cho những đam mê nhỏ
nhen của chúng ta. Vậy là chúng ta trở nên bất công với ngài, chúng ta
trách cứ ngài về những bất hạnh xảy ra với chúng ta như thể chính Ngài gởi
chúng đến vậy, và từ những bất hạnh chúng ta xúc phạm hay vô lễ với ngài.
Jane yêu quý, em hỏi Chúa tại sao Ngài không để chúng ta ở bên nhau như
thế này, thế em có chú ý đến đại cục không. Chúng ta là những phần tử bất
hạnh bị cuốn vào cơn đại hoạ của cả dân tộc bị nghiền nát giữa một thế giới
đã chấm dứt và một thế giới mới bắt đầu, bị lôi kéo bởi một vương triều
mục nát và bởi sự xuất hiện của một đế chế mới. Hãy hỏi Chúa tại sao đức
vua Louis XVI lại nồi da xáo thịt thần dân của mình khiến nước Pháp kiệt
quệ bằng những cuộc chiến của ông ta, tiêu tán ngân khố vì thói đỏng đảnh
bằng đá cẩm thạch và bằng đồng. Hãy hỏi Ngài tại sao ông ta lại theo một
chính sách huỷ hoại để dẫn đến kết cục phải nói một câu không có thật:
"Không có dãy Pyréneés nữa". Hãy hỏi Chúa tại sao chỉ vì chịu đựng thói
nhõng nhẽo của một người đàn bà và uốn mình dưới ánh trăng lữ mà để vua
huỷ bỏ sắc chỉ Nantes khiến Hà Lan và Anh quốc giàu có trên sự lụi tàn của
nước Pháp? Hãy hỏi Ngài tại sao vua Louis XV lại tiếp tục sự nghiệp định
