nghèo cũng nhanh trí không kém khi quản lý tiền bạc. Hiếm có người nào
mở tài khoản tiết kiệm chính thống tại các tổ chức tín dụng. Trong bộ dữ
liệu gồm 18 quốc gia của chúng tôi, tại quốc gia trung bình (Indonesia), chỉ
có 9% dân nghèo nông thôn và 12% dân nghèo thành thị có tài khoản tiết
kiệm chính thức. Ở Brazil, Panama và Peru, con số này chưa vượt quá 1%.
Nhưng không có nghĩa là người nghèo không tiết kiệm. Stuart Rutherford,
người sáng lập tổ chức tài chính vi mô SafeSave tại Bangladesh đã chia sẻ
cách họ giúp người nghèo tiết kiệm tiền trong hai tác phẩm tuyệt vời, The
Poor and Their Money (Người nghèo và Tiền) và Portfolios of the Poor
(Danh mục đầu tư của người nghèo).
Hai cuốn sách này đó là mô tả chi
tiết từng giao dịch tài chính của 250 hộ nghèo ở Bangladesh, Ấn Độ và Nam
Phi trong suốt một năm trời, được các nghiên cứu viên ghi chép lại hai tuần
một lần. Người ta quan sát thấy người nghèo tìm ra nhiều cách khôn khéo để
dành dụm tiền. Họ thành lập “câu lạc bộ” với những người tiết kiệm khác,
trong đó mỗi thành viên có nhiệm vụ đảm bảo những người khác đạt được
mục tiêu để dành. Nhóm tương trợ kiểu này phổ biến ở Ấn Độ và nhiều
nước khác, và cũng cho các thành viên trong nhóm vay bằng số tiền tích lũy
của cả nhóm. Ở Châu Phi, phổ biến nhất là mô hình tiết kiệm và tín dụng
xoay vòng (ROSCA) - được gọi là “merry-go-round” (vòng quay ngựa gỗ)
trong tiếng Anh châu Phi hay tontines (chơi hụi) trong cộng đồng các nước
Pháp ngữ. Các thành viên ROSCA gặp gỡ thường xuyên và cùng gửi một
khoản tiền vào quỹ chung. Mỗi lần như vậy, theo thứ tự luân phiên sẽ có một
thành viên nhận được toàn bộ tiền quỹ. Người ta cũng có thể biến tấu bằng
cách trả tiền công cho người thu tiền quỹ để gửi vào ngân hàng, trả cho
người cho vay nặng lãi tại địa phương hoặc tìm đến những “người giữ tiền”
(người quen chịu trách nhiệm giữ những khoản tiền nho nhỏ miễn phí hoặc
chỉ tính một khoản phí ít ỏi), và tất nhiên còn có cách xây nhà dần dần. Hiện
ở Mỹ cũng tồn tại hình thức tiết kiệm luân phiên như trên, chủ yếu trong
cộng đồng những người nhập cư gần đây.
Jennifer Auma làm nghề bán hàng rong tại thị trấn nhỏ Bumala thuộc miền
tây Kenya là người rất tín nhiệm hình thức tiết kiệm xoay vòng. Auma bán
