để bán. Khi họ có phân bón thì chúng tôi không còn tiền để mua”. Đối với
Wycliffe Otieno chuyện đó không có gì to tát: Nghề của ông ta là chở xe thồ
nên ông có điều kiện đi vào thị trấn thường xuyên để kiểm tra khi nào phân
bón về tới cửa hàng, do đó sẽ mua được phân bón ở bất kỳ cửa hàng nào sẵn
có hàng bán. Nhưng với những nông dân khác ở khá xa và không có việc
thường xuyên ghé qua thị trấn chẳng hạn như vợ chồng Modimba, không dễ
gì hỏi thăm các cửa hàng phân bón. Họ phải mất công để ý khi nào có phân
bón (nhờ vả bạn bè, gọi tới cửa hàng), và chính điều này ngăn cản họ dành
dụm tiền bạc cũng như nâng cao sản lượng thu hoạch. Những nỗ lực can
thiệp của chúng tôi đều nhằm tập trung tháo gỡ bế tắc nho nhỏ này.
Tiết kiệm và Tiết chế bản thân
Chuyện những người bán hoa quả rong ở Ấn Độ và những nông dân đến từ
Kenya cho thấy rất nhiều người không thể dành dụm ngay cả khi có cơ hội
tiết kiệm tuyệt vời. Điều này chứng tỏ rào cản không phải lúc nào cũng đến
từ bên ngoài. Một phần còn do tâm lý con người. Hầu hết ai trong chúng ta
khi nhỏ cũng từng có lần chối bay chối biến mình không ăn bánh mà đổ lỗi
cái bánh tự bốc hơi khi cha mẹ nổi giận. Ta biết sẽ gặp rắc rối nếu ăn vụng
nhưng bánh ngon lành quá nên chẳng kiềm chế được.
Như đã đề cập tới trong Chương 3 về y tế phòng ngừa, não người xử lý hiện
tại và tương lai rất khác nhau. Về cơ bản, cách chúng ta cư xử hôm nay và
thực tế sẽ cư xử trong ngày mai thường mâu thuẫn với những gì ta tưởng
tượng về bản thân trong tương lai. Một ví dụ minh hoạ cho kiểu “bất nhất về
thời gian” này đó là tiêu xài hôm nay nhưng cùng lúc vẫn lên kế hoạch tiết
kiệm cho ngày mai. Nói cách khác, ta hy vọng “con người tương lai” của
mình sẽ kiên nhẫn hơn “con người hiện tại”.
Một biểu hiện khác của tính bất nhất về thời gian là mua sắm thoả thích
trong hôm nay (rượu bia, đồ ngọt hay thức ăn có nhiều chất béo, trang sức
linh tinh rẻ tiền) nhưng lại lên kế hoạch sẽ chi tiêu cẩn trọng hơn vào ngày
mai (cho các khoản tiền học cho con, mùng chống muỗi, sửa mái nhà). Nói
cách khác, những hạng mục chúng ta lấy làm tự hào hay hài lòng khi tưởng
