người đều được mời tới họp làng; bằng cách giám sát công chức nhà nước
và yêu cầu họ phải giải trình khi không thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ
của mình; bằng cách giám sát chính trị gia các cấp và chia sẻ thông tin với
cử tri; và bằng cách phổ cập cho đối tượng sử dụng các dịch vụ công về
những điều họ đáng được hưởng - ví như các trung tâm y tế phải mở cửa
chính xác lúc mấy giờ, người nhận trợ cấp được hưởng bao nhiêu tiền (hay
bao nhiêu bao gạo).
Cuối cùng, phán xét thiếu suy nghĩ về khả năng của người khác thường sẽ
biến điều ta hay nghĩ trở thành sự thật. Trẻ em bỏ học nếu giáo viên (đôi khi
là cha mẹ) tỏ ra không tin tưởng các em sẽ đủ thông minh để theo kịp
chương trình học; những người bán hoa quả rong không cố gắng trả nợ vì họ
cho rằng không sớm thì muộn rồi sẽ lại lâm vào cảnh nợ nần; y tá không đến
chỗ làm vì chẳng ai mong họ sẽ đến; các chính trị gia không được quần
chúng tin tưởng không có động lực để cố gắng cải thiện đời sống người dân.
Thay đổi kỳ vọng không hề dễ dàng, nhưng không phải là không thể. Sau
khi thấy một vị pradhan nữ trong làng, người dân không chỉ gạt bỏ thành
kiến đối với chính trị gia là phụ nữ mà còn bắt đầu nghĩ biết đâu con gái
mình lớn lên cũng trở thành pradhan; giáo viên được giao nhiệm vụ đơn
giản là đảm bảo mọi học sinh biết đọc có thể hoàn thành nhiệm vụ chỉ trong
thời gian trại hè ngắn ngủi. Điều quan trọng nhất là thành công thường sẽ
tiếp nối thành công. Khi tình hình chuyển biến tích cực, những thay đổi tích
cực đó sẽ tác động đến niềm tin và hành vi của mọi người. Đây là lý do
người ta không nên e ngại khi bỏ con tép để bắt con tôm (kể cả khi “con tép”
là tiền mặt) khi cần để khởi động một chu kỳ tích cực.
Dù rút ra năm bài học như trên nhưng hãy còn rất nhiều điều chúng tôi có
thể và cần phải biết mà chưa biết hết. Ở một khía cạnh nào đó, cuốn sách
này chỉ là một sự gợi mở để chúng ta cùng nhìn nhận vấn đề kỹ càng hơn.
Nếu chúng ta khắc phục thói quen lười biếng và suy nghĩ rập khuôn, luôn cố
gắng quy mọi vấn đề về những nguyên tắc chung chung; nếu chúng ta lắng
nghe người nghèo và cố gắng hiểu lô gic trong lựa chọn của họ; nếu chúng
ta dám chấp nhận thất bại nếu có và dấn thân thực thi mọi ý tưởng, bao gồm
