với kích tấc của chân tôi. Tôi nhất định từ chối một sự hy sinh như vậy,
nhưng anh ta cho tôi biết là sẽ kiếm được một đôi khác ngay. Ngày hôm
sau, anh ta có một đôi giày hoàn toàn mới.
- Chúng ta đang ở trong trại của bọn cướp, anh ta nói với tôi, và nếu
muốn còn sống khi ra khỏi đây, không nên ngây thơ quá.
Vladimir cho tôi biết, các tù nhân Nga coi anh như lãnh tụ, và vì ngoài
tiếng Nga, anh còn biết tiếng Đức, anh ta kể cho tôi nhiều chi tiết mà anh
biết về vài hải cảng Pháp trên bờ Đại Tây Dương vì đã đi qua những nơi đó
trong những năm 1937, 38 lúc anh ở trên các chiếc tàu tiếp tế cho nước
cộng hòa Tây Ban Nha. Anh cũng đi thăm Ba Lan và Đức vì các sứ mạng
mà anh không nói rõ là gì. Anh có vẻ đã quá 30 tuổi và không thể nào biết
rõ nghề nghiệp ngoài đời sống dân sự của anh ta là gì. Khi nào bị hỏi gắt,
anh ta trả lời: “Tôi là nông dân”. Anh ta yêu nước Pháp nhưng ghét người
Pháp.
Tôi thường nghĩ đến tương lai thế giới và của nước Pháp. Nhưng nếu tôi
bỏ thây ở đây và biến thành một làn khói xanh thì trái đất vẫn xoay quanh
mặt trời, nước Pháp vẫn ở tại vị trí cũ. Và nếu định mệnh bắt tôi phải chết,
sao tôi không chết ngoài mặt trận hay trong cuộc chiến đấu chống xâm
lăng? Trong khi đó ở trại tập trung, cái chết thật vô ích và nhọc nhằn. Mỗi
xẻng than, mỗi tấm ván trên lưng cho tôi thấy thần chết đến gần. Sau tám
ngày lao tác tại các toa xe hàng, tôi chỉ còn da bọc xương, và cố lạc quan tôi
tự bảo chiến tranh còn kéo dài ba tháng nữa. Luôn luôn còn ba tháng nữa.
Trời ơi! Những chiếc máy bay hàng ngày bay ngang trên đầu chúng tôi chắc
phải ném rất nhiều bom và bây giờ có hai mặt trận. Rồi sao? Chưa đủ.
Những luận cứ bên phía lạc quan còn nhẹ cân quá. Ra đi lúc tờ mờ sáng,
làm mười giờ lao tác với một lít súp nhỏ và một mẩu bánh mì; bị đánh đập
và về trại khi đêm đến, thật quá sức và tôi cảm thấy chắc không qua khỏi
trong vài tuần nữa. Tôi như bị đứng trước một ngã tư mà không có con
đường nào đi được. Không có bạn bè có chức vụ, không có bưu kiện. Liệu
Pavel có làm được gì cho tôi không? Anh ta phụ trách quét dọn văn phòng,
đó là một địa vị vương giả và tôi ngờ rằng nó không phải từ trên trời rơi
xuống. Tôi nói cho anh ta nghe những điều tôi suy nghĩ và trước sự ngạc
