khó khăn hơn, các thử thách tương tự, và đối với một cựu sĩ quan hình phạt
đó làm đau đớn gấp đôi.
Khi trở về khối sau buổi lễ kỳ lạ đó, đột ngột André hỏi tôi:
- Ngày 1 tháng giêng 1944 anh ở đâu?
- Tại Montluc, bị giam trong phòng tối.
- Tôi cũng vậy, ở Nancy, nhưng chắc chắn anh không giả định rằng phải ở
đó đến năm sau chở?
- Không, tôi giả định đủ thứ, nhưng không phải điều đó.
Và chúng tôi buồn rầu làm bằng kết toán các chuyện thăng trầm trong
năm qua, thời gian kiểm dịch bốn mươi ngày của anh cũng trải qua trong
cùng một thời kỳ, tại một khối khác, những cùng chung các lo âu, cùng hy
vọng, cùng tất cả ảo vọng, và tất cả những cái chết. Những cuộc điểm danh
dưới trời mưa, bị đánh thức vào lúc ba giờ mỗi sáng, bùn lầy, ẩm thấp,
những ngày lao tác dài dằng dặc, những lúc chờ đợi trên sân ga, nhưng làm
sao chúng tôi đã có thể chịu đựng nổi tất cả những thứ đó? Quả thật chúng
tôi là những kẻ còn sống sót. Trong các khối, chúng tôi tự kiếm nhau, giữa
người Pháp. Chỉ có những người có việc làm tốt mới còn lại, và không phải
là tất cả đâu, vì người ta tiếp tục chết. Ngay khi tân niên vừa đến, Barot phải
đi bệnh xá. Một chứng bịnh mới lại xuất hiện làm như là thần chết chưa
được đại diện đủ: bịnh phù thủng. Thay vì trở thành một bộ xương trong vài
ngày, bệnh nhân lại sưng phù lên một cách đáng kể cũng trong thời gian ấy.
Thường thường bệnh bắt đầu từ chân, nhưng bao giờ cũng lan lên mặt làm
thay hình đổi dạng hoàn toàn đến nỗi không còn nhận ra bạn bè nữa. Như
vậy, cơ thể thoát khỏi biến chứng của bệnh phổi hay bịnh kiết lỵ, phải
nhường bước thê thảm trước tình trạng thiếu ăn bằng cách nầy hay cách
khác. Người bạn làm ở văn phòng để đương của chúng tôi chống cự được
một tuần. Thật kỳ lạ, tất cả những ai quen biết anh ta đều thương tiếc anh
một cách đặc biệt. Tuy nhiên, chính anh đã nói, anh chẳng tham gia kháng
chiến, cũng không buôn bán chợ đen, các lãnh vực đó hoàn toàn xa lạ đối
với anh. Nhưng anh tỏ ra rất tận tụy với tất cả mọi ngụrời, một cách tự
