như một thiên thần đã xuất hiện ở đây qua thân xác anh có lẽ để chứng tỏ
cho chúng tôi thấy rằng không nên thất vọng quá về con người.
- Anh thấy không, - Boucher ghẹo tôi, - tôi đã khám phá ra một người,
nhưng anh lại tìm thấy một người anh em!
Buổi chiều, khi Julien Cain, quản thủ thư viện Quốc Gia Pháp không bị
bận rộn quá với bạn bè, tôi đã trải qua cùng với ông những giây phút thích
thú nhất ở những nơi ưu sầu ấy. Tôi nghe nhiều hơn là nói, và từ bộ óc uyên
thâm đó, tôi được học nhiều bài học đang giá. Để được yên tĩnh hơn khi
thời gian cho phép, chúng tôi đi ra sau trại, ngồi ngay trên vệ đường, ông ta
kể cho tôi nghe những giai thoại chưa hề được biết ai trong làng văn ở Ba-
lê. Tôi cũng đã từng trò chuyện với một trong những chủ nhân của Galeries
Lafayette và tiếp xúc với một ông xanh xao vẻ buồn rầu, nhưng rất đáng
kính trọng trong bộ áo tù nhân, nhà kiến tạo máy bay Marcel Dassault.
Trong các trại giam ở Đức, tôi gặp tất cả các dân tộc của Âu châu. Trong
số các người Đức ở chung với chúng tôi, những người bệnh tật, có vài
trường hợp kỳ lạ. Một người vào khoảng 70 tuổi đã vi phạm một tội hình do
tình ái vào lúc 21 tuổi. Bị kêu án án chung thân, ông ta trải qua vô số nhà tù,
từ năm bốn mươi tuổi, sau cùng đến “nằm ấp” ở trại nầy tiếp theo tình trạng
vô số nhà giam trung ương bị phá hủy vì phi cơ oanh lạc. Ông ta không nhớ
kỹ các chi tiết của tấn thảm kịch và từ lâu đã mất hẳn liên lạc với gia đình,
trước đó khá lâu gia đình ông vẫn viết thư cho ông. Một người khác, hiệu
trưởng một trường hỗn hợp tại một thành phố nhỏ vùng Rhénanie, đã phạm
tội hiếp một cô học trò mười hai tuổi. Nay ông đã quá 50 tuổi và không còn
hy vọng đi được ra khỏi trại tập trung vì ông đang bị tê bại vì bệnh sưng
khớp xương ở thời kỳ quá trầm trọng. Bị phạt mười lăm năm tù, ông còn
bốn năm nữa, có gia đình và con cái, ông không làm sao giải thích được
nguyên nhân của trọng tội mà ông đã phạm. Một cựu chủ gánh xiếc cũng có
mặt ở đây vì đã mua hai miếng dăm-bông chợ đen. Đó là một người dễ
thương, đã từng du hành quá toàn cõi Âu châu, đặc biệt là biết rành về nước
Pháp. Ông cũng nói được tiếng Pháp và luôn luôn quả quyết với tôi rằng đó
là “một xứ bất hủ để nghỉ hè”. Một người Ý biết rất rõ về các nhà tù tại đảo
Lipari và nhiều ngục thất khác của chế độ Mussolini, anh nầy luôn luôn tự
