một biểu tượng của chủ nghĩa dân tộc hơn là một người thực sự tham gia
phong trào kháng chiến. Việc ông bị bắt và kết án dấy lên sự căm thù ở Việt
Nam có thể là hành động tuyên truyền nào đó cho sự nghiệp cách mạng.
Mặt khác, Hội cũng không chú trọng tuyên truyền việc Phan Bội Châu bị
bắt mà tiếp tục tập trung sự chú ý vào sự hy sinh anh dũng của Phạm Hồng
Thái. Sự hy sinh của Thái là phương tiện thúc đẩy chính trong việc giáo
dục người mới tuyển mộ ở Quảng Châu.
Liệu nhu cầu tài chính có thể là động cơ để Nguyễn Ái Quốc trao Phan
Bội Châu cho Pháp như một số người nghi ngờ? Khó có thể phủ nhận hoàn
toàn lời cáo buộc, bởi vì Nguyễn Ái Quốc chỉ có được nguồn tài trợ eo hẹp
của Đảng cộng sản Trung Quốc, đôi khi buộc phải dùng quỹ riêng để tiến
hành các hoạt động. Nhưng mặt khác, Nguyễn Ái Quốc chưa chắc đã dám
mạo hiểm làm việc đó vì có thể chính người Pháp lại công khai tiết lộ âm
mưu này và làm mất uy tín của Hội và ngưòi lãnh đạo bí mật của Hội. Xét
cho cùng, ông chắc phải nhận thấy việc Phan Bội Châu tự do có lợi hơn là
bị ngồi tù ở Việt Nam, vì ông Châu tuy đóng vai trò người đứng đầu nhưng
không có thực quyền để kiểm soát mặt trận thống nhất do những người
cộng sản chiếm đa số. Điều đáng lưu ý, tất cả các phát biểu đưa ra trong
thời gian sống lưu vong cho đến cuối đời, Phan Bội Châu vẫn đánh giá cao
Nguyễn Ái Quốc và chưa bao giờ công khai buộc trách nhiệm về việc mình
bị bắt giữ ở Thượng Hải cho người đồng sự trẻ tuổi này.
Phiên toà xử Phan Bội Châu mở ở Toà Hình sự Hà Nội ngày 23-11-1925.
Bị cáo có hai luật sư bào chữa, mặc dù có sự có mặt của một đám đông lớn
biểu tình ủng hộ Phan Bội Châu - khi công tố viên yêu cầu tử hình, có một
cụ già đã yêu cầu nhận án chết thay cho ông. Phan Bội Châu bị kết án
chung thân khổ sai, năm đó ông năm mươi tám tuổi. Ngay hôm sau, các
cuộc biểu tình diễn ra trên toàn quốc, học sinh sinh viên Hà Nội in truyền
đơn rải trên các đường phố. Vài ngày sau, viên toàn quyền mới đến Hà Nội,
Alexandre Varenne, một đảng viên Đảng Xã hội và là người chỉ trích chính
sách thuộc địa của Pháp, không hề mong muốn bắt đầu nhiệm kỳ của mình
với một vụ tai tiếng như thế. Sau khi gửi bức điện về Pháp để xin phép,
