Tôi làm việc với Hồ Chí Minh tại trụ sở Bát Lộ Quân ở Quế Lâm từ cuối
năm 1938 tới mùa xuân và cả mùa hè năm 1939. Chúng tôi sống chung với
nhau trong một ngôi nhà rộng phía tây làng Lưu Mã. Lúc đó, ông dùng tên
Hà Quang, nghe giọng nói tôi nghĩ ông là người Quảng Đông. Cơ quan
chúng tôi giống như một câu lạc bộ, nhưng chẳng phải là câu lạc bộ, vì nó
thực hiện chức năng học chính trị và văn hoá… và cũng có nhiều cán bộ
phụ trách về kinh tế, tài chính, y tế, báo chí… v.v…. Hồ Chí Minh có nhiệm
vụ về trông coi vệ sinh nhưng cũng là một nhà báo, do vậy cũng lại là một
trong những người lãnh đạo ở cơ quan chúng tôi. Tôi nhớ, trong công việc
kiểm tra vệ sinh ông làm việc nghiêm túc, đưa ra tiêu chuẩn rất cao. Nếu
điều kiện vệ sinh không tốt, ông phê bình thẳng thừng. Ông được phân
công biên tập Tạp Chí Đời Sống của chúng tôi. Ông thiết kế bìa, viết tựa đề
bài, tham gia viết báo cũng như làm thơ Đường luật bằng chữ Hán.
Người bạn ấy nói tiếp:
Khi Quốc ở Quế Lâm, ông để lại cho tôi một ấn tượng rất sâu sắc. Hàng
ngày ông dậy sớm, quét sàn nhà… Sàn nhà rất bẩn, nên khi quét, bụi bay
khắp nơi, Hà Quang phải đeo khẩu trang. Công việc thanh tra y tế và viết
báo chiếm một phần ba đến một nửa thời gian của Hà Quang. Thời gian
còn lại ông đọc sách hoặc đánh máy chữ với chiếc máy ông đem theo.
Chiếc máy chữ của ông do nước ngoài sản xuất. Tôi có thể nói ông ta đánh
máy rất thành thạo. Lúc bấy giờ tôi không biết ông là ai. Sau nay tôi mới
biết ông quan hệ rất rộng, vì một lần tôi phê bình ông về một chuyện nhỏ
trong cơ quan. Ngày ấy, chuyện phê và tự phê bình là một hình thức tu
dưỡng đạo đức trong cơ quan. Nhưng ngày hôm sau, một cán bộ Đảng
cộng sản Trung Quốc đến gặp và hỏi có phải tôi đã phê bình Hà Quang
không. Tại sao - ông ta hỏi - anh lại dám phê bình bừa bãi mọi người như
vậy? Vì thế tôi nhận ra Hà Quang không phải là người bình thường mà là
người có thế lực.
Nguyễn Ái Quốc rất cẩn trọng việc kết giao với các đồng nghiệp. Khi
đến câu lạc bộ Bát Lộ Quân ở Quế Lâm ông phát hiện ở đấy chỉ có những
máy chữ gõ chữ Anh. Thật may mắn, một trong những đồng sự Trung
