Trong khi Hồ Chí Minh và các đồng sự đang cố gắng bảo vệ chính phủ
non trẻ ở Hà Nội thì ở phía Nam phải đối mặt với nhiều đe doạ trực tiếp.
Sau sự kiện cướp chính quyền ầm ĩ tại Sài Gòn ngày 25-8-1945, tình hình
tại đó bắt đầu đi vào ổn định, khi Uỷ ban Nam Bộ, do Trần Văn Giàu lãnh
đạo, cố gắng củng cố quyền lực chuẩn bị đối phó cho việc lực lượng chiếm
đóng Anh sắp kéo vào. Vài ngày sau, Hoàng Quốc Việt đến Sài Gòn với tư
cách đại diện của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, ông khuyên Giàu
tránh những hành động khiêu khích hay bất cứ sự đối đầu nào với quân đội
Anh khi họ tới. Nhưng vị thế của Giàu khá tế nhị. Ông buộc phải chia sẻ
quyền lực của Uỷ ban cho những đại diện đảng phái đối địch, những người
này không những luôn luôn nghi ngờ bản chất của Việt Minh mà còn rình
rập thời cơ tố cáo Việt Minh thoả hiệp với quân thù. Bất chấp sự có mặt của
Hoàng Quốc Việt, Giàu và các đồng sự coi như vẫn còn bị mất sự lãnh đạo
của Đảng từ Hà Nội, buộc phải tự quyết định theo đường lối riêng làm cho
tình hình càng tồi tệ hơn.
Chỉ khi gặp Hoàng Quốc Việt họ mới biết nhân vật bí ẩn Hồ Chí Minh
chính là Nguyễn Ái Quốc. Từ lâu đã quen tự quyết định tình hình, những
người lãnh đạo phía Nam không nhiệt tình với những đề xuất của Hoàng
Quốc Việt, đôi khi coi như là mệnh lệnh. Ngược lại, Hoàng Quốc Việt, một
lãnh tụ xuất thân từ phong trào công nhân, tư tưởng chính trị cứng nhắc, có
lẽ nhìn Giàu và hội của Giàu như những kẻ phiêu lưu tiểu tư sản đã bị
nhiễm lối sống của tư bản Sài Gòn. Sự chia rẽ giữa Xứ uỷ hai miền từ cuối
những năm 1930 nay càng trở nên căng thẳng giữa hoàn cảnh hai vùng
trước và sau Cách mạng tháng Tám.
Ngày 2-9-1945, dân chúng tập hợp đông đảo phía trước dinh Norodom ở
trung tâm Sài Gòn mừng Ngày Độc Lập và nghe đài phát thanh truyền bài
phát biểu của Hồ Chí Minh ở Hà Nội. Nhưng căng thẳng giữa người Việt
và Pháp kiều ở thành phố này lên rất cao. Đoàn người biểu tình bắt đầu
tuần hành trên phố Catinat, một phố buôn bán sầm uất nối từ nhà thờ đến
sông Sài Gòn, bất thình lình có tiếng súng nổ vang ở sân phía trước nhà
thờ. Đám đông bị kích động, nhiều thanh niên nổi giận xông vào những toà
