Trong một vùng khác với 4 vạn dân da đen, chỉ trong 2 năm đã có 2 vạn
người bị giết, nửa năm sau 6.000 người nữa lại bị giết và bị thương tật.
Những vùng ven sông trù phú và đông đúc dân cư, chỉ sau 15
năm đã biến thành những miền hoang vu. Những mảnh xương tàn đã
rải rác trắng khắp các ốc đảo và làng mạc bị tàn phá.
Tình cảnh những người còn sống sót thật khủng khiếp: nông dân bị cướp
mất phần ruộng bé nhỏ "để dành" của mình, thợ thủ công mất nghề, còn
người chăn nuôi thì mất súc vật. Dân Matabêle là dân chăn nuôi nhiều súc vật
trước khi người Anh đến, họ có tới 20 vạn súc vật có sừng. Hai năm sau chỉ
còn 40.900 con. Dân Hererô có 9 vạn súc vật, trong vòng 12 năm bọn thực
dân Đức đã cướp mất một nửa. Những trường hợp tương tự như vậy, xảy ra
rất nhiều trong tất cả các nước da đen đã tiếp xúc với văn minh của người da
trắng.
Để kết luận, tôi xin lấy một dẫn chứng của một người da đen là Rơnê
Marăng, tác giả cuốn Batuala. Ông ta nói: "Châu Phi vùng xích đạo là nơi
dân cư đông đúc, giàu cao su, ở đây có đủ các loại vườn trại trồng cây, gà và
dê rất nhiều. Chỉ sau 7 năm mọi cái đều bị phá hoại. Làng mạc tan tành, vườn
trại hoang tàn, gà và dê bị giết. Nhân dân bản xứ kiệt sức vì phải làm việc
nặng nhọc liên miên và không công nên không đủ sức và không còn thời
gian, dù là rất ít, để cày cấy ruộng đất. Bệnh tật phát sinh, nạn đói hoành
hành, số người chết càng nhiều... Nên biết rằng họ là con cháu của một bộ lạc
khoẻ mạnh, thiện chiến, dẻo dai và đã được tôi luyện. ở đây, nền văn minh đã
tiêu tan...".
Để bổ sung bức tranh bi thảm này, tôi xin thêm một điểm là
chủ nghĩa tư bản Pháp không hề ngần ngại đẩy cả một khu vực vào
cảnh đói kém, nếu việc đó có lợi cho nó. Trong nhiều nước thuộc
địa, ví dụ như Rêuyniông, Angiêri, Mađagátxca, v.v., người ta
không trồng ngũ cốc nữa, mà lại phải trồng những thứ khác cần cho
nền công nghiệp của Pháp. Những thứ này có lợi hơn cho chủ đồn
điền. Điều đó làm cho đời sống ở thuộc địa rất đắt đỏ và luôn
luôn xảy ra nạn đói.
