Nếu két bạc thấy hơi vơi đi thì cũng chẳng khó khăn gì mà các quan cai
trị không làm cho nó đầy lại được. Tự quyền các ngài đó báo cho dân bản xứ
biết là Nhà nước cần một khoản tiền nhất định, rồi các ngài bổ cho các làng
phải đóng góp. Làng xã phải vội vàng tuân lệnh để khỏi bị trừng phạt ngay
lập tức.
*
* *
Cần tiền ư? Các ngài công sứ cố gắng tìm phương lập kế, và vì các ngài
quan tâm đến việc thăng quan tiến chức của các ngài hơn là túi tiền của dân
bị trị, nên các ngài sốt sắng bày đặt ra các thứ phải đánh thuế, nâng hạng một
số ruộng để nã tiền thuế nhiều hơn. Người ta kể có một tỉnh nào đó ở Bắc Kỳ
đã bị kiệt quệ hẳn đi vì tinh thần sốt sắng của một quan công sứ vào loại ấy.
*
* *
ở khắp Đông Dương, những người được cử vào giữ những chức vụ cao
nhất thường được lựa chọn trong số những kẻ mưu mô xảo quyệt làm giàu
bằng những cách chẳng lương thiện chút nào. Đồng tiền trước hết, dù trong
sạch hay dơ dáy, là cái quyết định việc tuyển lựa, cho nên một thằng xỏ lá ba
que, coi như cái rơm cái rác ở một nơi khác, lại làm nên một "Ngài chủ tịch"
đường bệ đáo để ở xứ thuộc địa này.
*
* *
Khi quan thống sứ có việc phải tiêu pha thì ngài cấp bằng sắc, phẩm
hàm. Nhiều việc làm theo kiểu ấy đã vớ được từ 10.000 đến 15.000 phrăng.
Mà những việc như thế không phải là hiếm đâu.
*
* *
ở đường giao thông Vĩnh Long, có một nhân viên làm kế toán một thời
gian đã tìm ra một cách đặc biệt tài tình để tăng lương của mình: mỗi lần có
người bản xứ hỏi vay trước ít tiền lương, anh ta bằng lòng ngay, và rồi đến kỳ
