ảnh hưởng của họ bị cản trở mọi đường:
a) Vì chính sách ngu dân như các bạn đã biết, nên độc giả chỉ có một
dúm người rất hạn chế. Mỗi số phát hành không bao giờ quá một hay hai
nghìn bản, ấy thế mà bán không hết.
b) Vì thái độ lừng chừng, vì không có chương trình cụ thể, không có kế
hoạch rõ ràng, không có khuynh hướng mạnh dạn, nên mấy tờ báo ấy không
thu hút được cảm tình của dân chúng. Họ ngả nghiêng, hay đúng hơn, lơ lửng
giữa dân chúng mà họ không gần gũi được và những kẻ thống trị không ưa
họ.
c) Nhà nước thuộc địa cố tâm phá phách họ. Họ bị phá bằng nhiều cách.
Sau đây là những cách thông thường nhất:
1. Nhà nước báo cho công chức và nhân viên người bản xứ biết rằng cấp
trên đã coi những tờ báo ấy như làm cách mạng, rằng những người nào đọc
những báo đó sẽ bị ghi danh sách riêng, và dĩ nhiên là bản danh sách ấy sẽ
đính theo báo cáo thăng hay giáng chức.
Có nhiều công chức đã bị bắt buộc phải đổi đi chỗ khác hay bị bắt về
hưu chỉ vì đã vi phạm những điều răn đe ấy.
2. Đối với những độc giả không phải là công chức (tôi nói không phải là
công chức chứ không nói tự do, vì ở đất nước chúng tôi không ai được tự do
cả, trừ bọn xỏ lá ba que ra) thì viên quan cai trị cho gọi họ đến bàn giấy, ân
cần khuyên bảo họ điều hơn lẽ thiệt.
Nếu họ không biết nghe những lời khuyên tử tế ấy, thì họ bị cảnh sát
theo dõi. Và cứ mười lần thì có đến chín, báo chí và thư từ của họ bị thất lạc
như bị phép thần. Chính phủ hãy tạm vui lòng như thế trong lúc chờ đợi cơ
hội để tóm cổ họ vì lẽ này hay lẽ khác.
3. Chính phủ cho bọn chủ nhà in lựa chọn nên làm việc cho một tờ báo
"tin vịt không biết điều" được ít tiền, hay nên nhận in cho Nhà nước được lợi
lộc và bảo đảm hơn nhiều.
Vì thế, một tờ báo ở Sài Gòn đã buộc phải đổi chủ in nhiều lần trong
một tháng.
