không có được hai nghìn cử tri
*
, và ba phần tư những người này lại là công
chức. ấy thế mà người ta gọi đó là phổ thông đầu phiếu!
Nhóm đa số những người ăn lương ấy bầu ra một đại biểu vào hạ nghị
viện, chỉ định hội nghị lập pháp ở thuộc địa tức là hội đồng thuộc địa. Người
ta có thể bẻ lại rằng hội đồng ấy gồm có hội viên người An Nam
**
, có đại
biểu của phòng thương mại và của hội đồng tư vấn. Thực tế thì những hội
viên do đoàn tuyển cử Nam Kỳ bầu ra làm chúa trong hội đồng; những thành
phần khác của hội đồng chỉ biết cúi đầu nghe theo và không dám hé răng.
ở đây người ta thấy tất cả cái tốt đẹp của chế độ: một nhóm đa số người
ăn lương ngân sách sắp đặt lấy các khoản chi và quyết định lấy những khoản
thuế phải thu. Một câu tục ngữ đã nói: "Trước khi thương người phải thương
mình đã". Tiền thuế còn đem dùng để đài thọ những công vụ mới, nhờ đó mà
thêm được cử tri, dùng để hậu đãi viên chức Nhà nước và những người bạn
của họ, cách dùng tiền như thế còn gì tốt hơn nữa!
Tất cả thế lực tàn bạo, vô chính phủ do các tổ chức tạo ra bất
chấp quyền lực Nhà nước đều tập trung trong tay ông X... một người thông
minh và khôn khéo, ông ta tập hợp xung quanh mình một phe phái dễ điều
khiển bằng cách chiều chuộng họ và thoả mãn những điều họ khao khát.
Người ta bỏ phiếu bầu cho ông X... và cho các bạn của ông ta vào hội đồng
thuộc địa và hội đồng thành phố; người ta bầu ông X... vào hạ nghị viện.
Muốn nắm được cả bộ
máy cai trị, chỉ cần có một số những cử tri trung thành chiếm đa số là được. ở
đây người ta đã nắm được họ và nắm riêng từng người một; rồi đặt nơi này
hay nơi kia vài tên tay sai để đi sát họ; người ta bảo đảm địa vị cho họ, bằng
cách lưu ý đến việc tuyển lựa nhân viên Nhà nước, vì chính những người này
cũng vừa là cử tri nữa đấy.
Nhóm cử tri đầu tiên có kỷ luật là nhóm người da đen ấn Độ. Những
người ấn Bengan không bị luật lệ Pháp chi phối, nhưng họ vẫn được xem như
là người Pháp như thường; họ là công dân, là cử tri, họ được tham gia các
cuộc bầu cử. Người An Nam ở trong nước mình lại không phải là công dân và
không được đi bầu. Bên cạnh đoàn quân người ấn sẵn có, ngoan ngoãn đi
