nói thế. Và từ thuở ấy, tôi rất muốn làm quen với nền văn minh Pháp, muốn
tìm xem những gì ẩn đằng sau những chữ ấy. Nhưng trong những trường học
cho người bản xứ, bọn Pháp dạy người như dạy con vẹt. Chúng giấu không
cho người nước tôi xem sách báo. Không phải chỉ sách của các nhà văn mới,
mà cả Rútxô và Môngtexkiơ cũng bị cấm. Vậy thì phải làm thế nào bây giờ ?
Tôi quyết định tìm cách đi ra nước ngoài. Thân phận người An Nam chỉ là
thân phận người nông nô. Chúng tôi bị cấm, không phải chỉ là bị cấm đi du
lịch ra nước ngoài mà cả đi trong nước cũng không được. Đường sắt được
xây dựng với mục đích "chiến lược" riêng. Theo con mắt của bọn thực dân,
chúng tôi chưa đủ trình độ để sử dụng loại đường này. Tôi lang thang ra bờ
biển và tôi đã vượt biển ra nước ngoài. Năm ấy tôi 19 tuổi. ở Pháp lúc đó
đang có tổng tuyển cử. Bọn tư sản Pháp đã dùng những thủ đoạn bẩn thỉu
nhất để bôi nhọ lẫn nhau.
Gương mặt Nguyễn ái Quốc nhăn lại một cách khinh bỉ. Đôi mắt nặng
nề, u ám bỗng bừng lên. Trong đôi mắt mở to, ứa lệ, anh nhìn về xa xăm:
- Khi bọn Pháp đến cướp nước tôi, những gia đình nền nếp, gia giáo đã
bỏ chạy hết không cộng tác với chúng. Bọn vô lại quen thói xu nịnh đã chiếm
hết nhà cửa và vườn ruộng, chúng trở nên những tên tư sản mới giàu sụ, và
chúng có khả năng giáo dục con cái theo kiểu Pháp. Bên chúng tôi coi những
người thanh niên đi học các trường dòng của bọn Pháp là bọn người bỏ đi, là
những đồ cặn bã. Thế mà người ta đã trả tiền để làm việc đó. Và dù những kẻ
học ở các trường đó có đần độn đến mức nào chúng cũng cố để được đi làm
cảnh sát, làm sen đầm. Bọn cố đạo ở nước tôi chiếm tới một phần năm tổng
số ruộng đất cả nước. Chỉ có những chủ đồn điền mới so sánh được với họ.
Thực dân Pháp là gì? ồ, đó là những kẻ bất tài và thiển cận. Việc quan
tâm đầu tiên của chúng là hình thành nhóm người thân thuộc. Sau đó, là
chiếm đoạt và cướp bóc thế nào cho thật nhiều và thật nhanh. Mục đích của
toàn bộ chính sách này là có được một ngôi nhà nhỏ, "ngôi nhà nhỏ của
mình" ở Pháp.
- Thực dân Pháp đầu độc nhân dân chúng tôi. Chúng bắt mọi người phải
uống rượu. Chúng tôi có phong tục lấy gạo ngon làm ra rượu uống, khi có
bạn tới chơi hoặc khi có ngày giỗ tổ tiên. Bọn thực dân Pháp đã lấy gạo xấu,
