chỉ còn độc cái kiếm để chém giết. Bà đã chém những người vô tội
và cũng chỉ chém có họ mà thôi!
Còn về vụ âm mưu thì lại là một câu chuyện khác.
ở đây, chúng tôi không nói về những vụ âm mưu nổi tiếng trong năm
1908 hay 1916
2)
. Lúc đó, nhiều thần dân bảo hộ số đỏ của nước Pháp đã được
may mắn nếm đủ mùi ân huệ của nền văn minh thực dân hiền hoà trên máy
chém, trong nhà tù hay ở những
nơi bị đưa đi đầy. Những vụ âm mưu ấy đã qua lâu rồi, và bây giờ chỉ còn lại
những nét ảm đạm trong trí nhớ của người dân bản xứ đã héo mòn vì đau
khổ.
Hãy nói đến vụ âm mưu gần đây nhất. Trong khi ở Mẫu quốc có một vụ
âm mưu bônsêvích nổi tiếng thì ở Đông Dương các ngài thực dân cũng muốn
có một vụ âm mưu tương tự và ... cuối cùng các ngài ấy cũng nặn ra một vụ
âm mưu thật sự, chẳng khác nào như trong câu chuyện ngụ ngôn con nhái
muốn phình to bụng như con bò
1)
.
Câu chuyện ấy đã được dựng lên như thế này: Một ngài quan Pháp
(quan công sứ), một quan huyện và một thầy lý trưởng được giao trách nhiệm
dựng lên một vụ âm mưu đúng quy cách. Để chuẩn bị ra biểu diễn, bộ ba tớ
thầy ấy bèn tung ra cái tin: Có một âm mưu phiến loạn định làm nổ tan xứ
Bắc Kỳ bằng 250 quả bom. Công việc chuẩn bị xong xuôi. Màn kịch kéo lên.
Công chúng xúc cảm mạnh mẽ và dư luận xôn xao. Bắt bớ vây lùng dồn dập
như mưa. Hiện nay, chúng ta chưa biết các ngài công sứ, quan huyện và thầy
lý, một cựu phạm đã được thăng chức và ban bổng lộc gì chưa, nhưng nếu
bây giờ chưa được thì rồi tất nhiên họ cũng sẽ được. Giờ đây, chúng tôi nói
tiếp đến chuyện Công lý. Ngày 16 tháng 2, Toà Đại hình Hà Nội đã mở phiên
toà cuối cùng xử vụ án này. Trong quá trình toà luận tội, người ta được biết
rằng không hề có một tổ chức cách mạng nào đã chuẩn bị những bom phá đó,
và vụ âm mưu ấy chỉ là một thủ đoạn xảo quyệt của bọn quan lại mong được
chính phủ ban thưởng bổng lộc và chức tước. Như vậy, liệu chúng ta có thể
tin tưởng rằng sau vụ xét xử ấy, người ta sẽ tha bổng cho những người An
Nam chẳng may đã bị bỏ tù, bị tố giác tham gia vụ phiến loạn bịa đặt ấy
