Nguyễn Xuân Khánh
Hồ Quý Ly
Chương 2
Quan niệm Vô dật của thái sư Quý Ly nghiêm khắc như vậy, thành thử nề
nếp sống, học tập của vua Thuận Tôn và bà hoàng Thánh Ngẫu, trong
những ngày mới cưới, rất ngặt nghèo. Nề nếp ấy chỉ được nới lỏng, khi
cuối năm ấy, Chế Bồng Nga tiến vào sông Hoàng Giang, và đạo quân nổi
loạn của nhà sư Phạm Sư Ôn chiếm Thăng Long ba ngày. Toàn thể hoàng
gia và triều đình phải chạy sang châu Bắc Giang, sau đó theo sông Nguyệt
Đức đến khu hành tại Bình Than.
Hai tháng chạy loạn năm ấy là hai tháng vua Thuận Tôn được tự do, không
phải học. Thái Thượng hoàng Nghệ tôn và Thái sư Quý Ly suốt ngày phải
lo việc quân cơ, bàn mưu đánh dẹp hai núi thù địch của Phạm Sư Ôn và
Chế Bồng Nga. Đất nước loạn lạc nhưng Thuận Tôn còn nhỏ nên được nằm
đọc sách. Nghệ Hoàng là người hay chữ. Tại Bắc Giang ông cho xây cung
Bảo Hoà ở mũi Phật Tích làm hành tại, ở đó có một thư viện lớn. Trước khi
đến Bình Than, hoàng gia có đi qua cung Bảo Hoà. Thuận Tôn liền chọn
một số sách đem theo. Tại thư viện ở kinh sư, tuy có rất nhiều sách, nhưng
hầu như toàn bộ là kinh sử, rồi những hình thư, địa chí, điển lễ, tóm lại, đó
là những sách phục vụ việc trị nước. Còn ở cung Bảo Hoà, nơi Nghệ Hoàng
nghỉ ngơi sách ở đây đa dạng, chủ yếu nhằm cho thoải mái, di dưỡng tinh
thần, giúp bậc quân vương có thể suy ngẫm nhân tình thế thái, hoặc tra cứu
khi viết sách, làm thơ. Chính tại đây Nghệ Hoàng đã viết “Bảo Hoà dư tập”
và chữa tập thơ “Nghệ Tôn thi tập” ở đây có đủ sách trăm nhà. Lần đầu tiên
Thuận Tôn được tiếp xúc với phái đạo gia thời Nguỵ Tấn. Ở thư viện này
có cả Bão Phác Tử của Cát Hồng, sách chú giải Trang Tử của Quách
Tượng, cả sách Đạt Trang Luận của Nguyễn Tịch v.v... Ông vua thiếu niên
cắm đầu vào đọc sách thuộc học phái Lão Trang. Một thế giới kỳ lạ nhưng
còn như những đám mây mù dần dần xuất hiện nhưng chưa rõ hình rõ nét.
Nó bảng lảng trong những truyện thần tiên. Nó huyền hoặc trong những
chuyện luyện đan, trường sinh cửu thị. Nó thâm sâu vực thẳm trong những
