Nguyễn Xuân Khánh
Hồ Quý Ly
Chương 3
Vườn ngự uyển nằm ở phía Bắc hoàng thành, trên một diện tích hàng trăm
mẫu ruộng. Dựa trên địa thế tự nhiên, nó được ngăn cách với bên ngoài
bằng một cái hồ dài ở phía đông, hai phía tây, bắc là những cánh rừng giới
hạn bởi hào và luỹ tre, phía nam liền với hoàng thành. Bên kia hồ là những
dinh thự, đình các của các vương hầu soi bóng vàng son nguy nga xuống
mặt nước. Bên này hồ là những công trình nhằm phục vụ việc vui chơi giải
trí, việc nghỉ ngơi hóng mát của hoàng gia.
Ở thời kỳ đầu nhà Trần, những vị vua anh minh như Trần Thái Tôn, Trần
Thánh Tôn, Trần Nhân Tôn... vườn ngự uyển cũng giống như chủ của nó,
có vẻ mộc mạc, trang nhã, u tịch. bởi vì các vị vua ấy đều theo đạo Phật
không lấy sự xa hoa làm thích. Chỉ cho xây vài cung điện nhỏ làm nơi đọc
sách hoặc hóng mát ngày hè, vài khu đình tạ làm nơi uống rượu thưởng
tráng, hoặc cùng với những người thân đàm đạo. Điểm xuyết thêm vào, có
một am nhỏ thờ Phật, xinh xắn nằm bên cạnh một vườn hoa. Đó là nơi vua
Trần Thái Tôn hàng ngày vẫn tụng kinh dâng hương hoa buổi sáng và buổi
tối, đó cũng là nơi vua Trần Nhân Tôn học đạo thiền cùng với Tuệ Trung
thượng sĩ. Những khu đất còn lại, các vua cho trồng nhiều cánh rừng.
Ngoài những cánh rừng hỗn hợp, còn có mấy khu rừng đạc biệt chuyên
trồng một loại cây. Cạnh chùa có khu trúc lâm và tùng lâm. Cạnh hồ có khu
liễu lâm và quế lâm. Ở rừng liễu thướt tha có dựng toà liễu đình để các
nàng công chúa học đánh đàn và làm thơ...
Trứ danh nhất là rừng quế. Tương truyền những cây quế ở đây đã được
trồng từ thời nhà Lý. Như vậy, đến lúc câu chuyện này xảy ra, đã có những
cây quế được vài trăm năm tuổi, những cây đại thụ quế gốc to người ôm
khôn xuể. Thực ra, rừng quế này được phát triển thịnh vượng nhất là vào
thời trị vì của vua Trần Minh tôn. Hai bà ái phi họ Lê của Minh Tôn, cô của
Quý Ly, vốn quê ở xứ Thanh, quê hương của thứ quế nổi tiếng, mà hàng
năm ta vẫn phải cống cho phương Bắc. Khi hai bà được tiến cung, họ đã
