HỒ QUÝ LY - Trang 324

giải thích cho đệ nghe... Sách của Hàn Phi chính thực là sách viết cho vua
chúa. Sách dạy làm vua, dạy giữ quyền hành, dạy cách điều khiển trăm
quan... Sách dành cho vua chúa mà không đọc, có hoạ là khờ... Các bậc tri
giả nói: “Vua hiền không nên đọc Hàn Phi, Bá đạo!” Người ta vẫn bảo ta
hiền, nhưng ta không tin, và ta vẫn đọc sách bá đạo ấy. Và nhờ nó, ta hiểu
đệ hơn.
- Thượng Hoàng hiểu thần ra sao?
Nghệ Hoàng bỗng thở dài:
- Ta nghe nói đệ hơn ta một bậc. Không những đọc mà thôi, đệ còn thuộc
lòng sách đó.
- Quả thực, thần có xem kỹ Hàn Phi.
- Đệ thấy ra sao?
- Dạ, một cuốn sách sâu sắc
- Thôi Đệ đừng nhắc lại những lời sáo mòn mà bao nhiêu người đã nói. Ta
muốn nghe ý riêng của đệ.
- Dạ, một cuốn sách rất hay. Thần cũng thấy đã làm vua thì phải đọc nó. Ở
đấy dạy ta bao nhiêu cách để giữ gìn ngôi vua. Tuy nhiên... có một điều
thần rất quan tâm, sách lại không nói...
- Điều gì? - ông vua già tỏ ra sốt ruột
- Ông ta không dạy được một điều, đó là: Khi đất nước đã trở nên thối nát,
bị trăm lũ sâu mọt đục khoét; khi người nông phu chết đói đầy đường; khi
dân hèn bị lũ cường hào bóp hầu bóp cổ, không chỗ kêu oan; khi nhân tài
bỏ lên rừng ở ẩn; khi ngoại bang dòm ngó và giặc cướp tứ tung. thì lúc đó
người quân tử phải làm gì?
- Đệ nói câu: “Lúc đó người quân tử phải làm gì?” tức là đệ thành thật đấy.
Ông già Sư Hiền nói “Thời thiên tuý” thế mà hay? Thời buổi trời say. Ông
trời là người cầm cân nẩy mực cho muôn vật đã say rồi thì làm gì mà chả
được. Có kẻ trốn lên rừng, hay tu giữa chợ, mạc xác sự đời, cốt sao cho phỉ
chí riêng mình là được Có kẻ giữ chữ trung trinh với vua cũ, bằng mọi cách
để vẹn chữ trung; bằng mọi giá để diệt những kẻ Chống lại chữ trung; âu
cũng là một cách sống. Nhưng có những kẻ vỗ tay ha hả, cho rằng thời cơ
đã đến, tụ họp những phường yêu ma quỷ quái để tạo phản, hòng lập nên