HỒ QUÝ LY - Trang 36

Còn nhớ một lần, khi tôi đã trưởng thành, cha ra một vế câu đối, bắt tôi đối
lại:
- Quyền kỳ thạch, hữu thì vi vân vi vũ, dĩ nhuận sinh dân.
(Hòn đá bằng nắm tay này có lúc làm mây làm mưa để thấm nhuần cho
dân)
Tôi đối lại rằng:
- Giá tam thốn tiểu tùng, tha nhật tác đống tác lương dĩ phù xã tắc.
(Cây thông nhỏ ba tấc ấy, ngày sau làm rường làm cột để chông đỡ xã tắc).
Ôi? Chỉ là một hòn đá nhỏ thôi mà cha tôi muốn làm mây làm mưa để tưới
cho khắp muôn nhà. Qua câu đối ấy tôi hiểu rõ cái chí của cha tôi. Tôi cũng
biết rằng từ đây họ Hồ chúng tôi bắt đầu phải đương đầu với bão tố. Chí
càng lớn, bão tố càng lớn. Chí mà thành thì muôn đời có công; chí mà bại
thì lưu tiếng xấu ngàn thu. Từ đó lòng tôi buồn vô hạn, lòng tôi giằng xé
trăm điều. Nhưng biết sao được! Cùng một huyết thống, tức cùng chung
một con thuyền; thoát ra một mình cũng chẳng được; số mệnh buộc chúng
tôi đắm cùng chịu đắm, vinh cùng hưởng vinh. Nhưng gia đình chúng tôi
còn nằm chung trong con thuyền của cả nước, liệu con thuyền gia tộc
chúng tôi nếu bị đảo điên, thì con thuyền cả nước sẽ ra sao? Đó là vấn đề.
Càng nghĩ, lòng tôi càng thêm buồn rầu, bối rối.
Lại nói đến nguồn gốc họ Hồ, không hiểu cha tôi có biết một huyền thoại
lưu truyền trong dân gian không? Đó là câu chuyện tôi đọc được trong một
cuốn sách không biết ai viết.
.. Xưa ở phía tây thành Thăng Long có hòn núi đá nhỏ, phía đông gối lên
cái hang dưới chân núi Lô Giang (sông Hồng), trong hang có con cáo chín
đuôi (cửu vĩ hồ tinh), sông hơn ngàn năm, hoá thành yêu quái, có thể biến
hoá vạn cách, thành người hoặc thành quỷ đi khắp dân gian.
...Con cáo chín đuôi biến thành người áo trắng nhập vào giữa đám dân
Man, rồi dụ dỗ trai gái trốn vào hang núi. Người ta rất khổ sở.
... Long quân bèn dâng nước lên công phá hang cáo. Cáo chín đuôi bỏ chạy.
Long quân đuổi theo, phá hang cáo bắt rồi nuốt ăn.
Nơi này trở thành một vũng sâu, nay gọi là Hồ xác cáo (Hồ Tây)... Đất ở
đây cao ráo, dân làm nhà mà ở gọi là Hồ Thôn (làng Cáo).