HỒ QUÝ LY - Trang 426

Thượng tướng Khát Chân, qua Phạm Tổ Thu, gửi đến Phạm Sinh những lời
nhận xét về Nguyễn Cẩn:
- Một kẻ thông minh lanh lợi. Anh ta cuồng nhiệt vì ý tưởng Minh Đạo của
Quý Ly. Nhiệt tình ấy, những người trung thần nào có thiếu. Cá đã cắn câu
nhưng còn lượn lờ qua lại. Cần hết sức thận trọng với Cẩn. Sự thân mật của
Cẩn với Phạm sau đêm bơi thuyền trên Đại Hồ, lại thêm phần gắn bó. Có lẽ
Cẩn muốn tìm thấy ở Phạm Sinh một tri âm; Cẩn mang ngựa mời Sinh đến
chơi nhà mình.
Nguyễn Cẩn dòng dõi Trâu Canh. Trâu Canh, thời vua trần Dụ Tôn, có
công chữa bệnh liệt dương cho vua nên được vua yêu. Canh cậy thế làm
càn nên phải tội may được tha chết. Trâu Canh có nhiều điều lạ. Đồn rằng:
Trâu Canh cải sang họ Nguyễn, vì vậy con trai thành Nguyễn Điền, cháu
nội thành Nguyễn Cẩn. Lời đồn đại về Trâu Canh có nhiều điều lạ. Đồn
rằng: Trâu Canh bố là Trâu Tôn chết sớm. Ở với mẹ nghèo khó. Hàng ngày,
Canh đi mò cua bắt ốc. Một hôm xuống nước, Canh bứt một sợi dây leo
bên bờ ao buộc quanh bụng để treo cái rọ. Không ngờ, sau đó con chim của
anh ta cứ cương cứng suốt ngày không chịu rũ xuống lúc nào. Hổ thẹn quá,
Canh không dám lên bờ, suốt cả ngày ngâm mình dưới nước. Về sau, cởi
chiếc giây leo ra, thấy yên ổn. Và Canh hiểu ra, sở dĩ con chim của anh
cương cứng lên như vậy là do sợi dây leo. Nó là dây cường dương. Canh
mang thứ giây leo ấy về vườn nhà mình và trở thành ông lang giỏi vô địch
về chữa bệnh liệt dương. Chữa khỏi bệnh cho vua Dụ Tôn và nhiều vương
gia nhà quyền quý khác trong triều đình. Cẩn biết Phạm cũng nghe được lời
đồn như thế. Nguyễn Cẩn cười và giải thích cho Phạm về thân thế của
mình:
- Cụ nội tôi, Trâu Tôn, là thầy thuốc đi theo quân đội nhà Nguyên, chữa
thương cho binh lính. Quân Nguyên thua nhà Trần. Cụ Tôn ở lại Đại Việt,
lấy vợ đẻ ra Trâu Canh. Cụ Canh mắc tội đi đầy, may được người con gái
họ Nguyễn thương yêu cưu mang nên còn sống, cảm ơn cứu tử, cụ đổi họ
Trâu sang họ Nguyễn. Cụ Trâu Tôn giỏi nghề mổ xẻ và có nhiều phương
thuốc bí truyền nên mấy đời nay gia đình tôi nổi tiếng ở Thăng Long, nhất
là cách chữa bệnh nhanh chóng và quyết liệt.