HỒ QUÝ LY - Trang 487

đem lời ước hẹn với núi rừng được...
Câu chuyện dần dần đi vào chỗ tâm đắc. Nó đã chuyển sang hướng khác,
cuối cùng đi vào những vấn đề thiết yếu của non sông. Nguyên Trừng hỏi:
- Công tử thấy đất nước ta đang... vận hội ra sao?
- Một thời biến động!
- Công tử cô tiếc rằng mình đã sinh lỡ thời... không được gặp thời đại trị
hay không?
- Lỡ thời ư? Thực ra, tôi rất thích dù mình được sinh ra ở thời nào. Đại trị
ư? Thì nhân lúc trời sáng, sao ta chẳng như con gà vươn cổ mà cất cao
tiếng gáy. Chẳng sảng khoái lắm sao? Đại loạn ư? Sao ta chẳng nhân lúc
sấm ran chớp giật, để biến thành cơn mưa rào giăng giăng trên cánh đồng,
rồi biến thành dòng nước, hoà cùng muôn vật chảy, để rồi, sau cơn giông
bão trời sẽ tạnh, nước lại tì tũm cùng muôn loài vươn lên xanh tươi Vẫn
chẳng sảng khoái lắm sao.
Nguyên Trừng cười to:
- Đại loạn ư? Tại sao lại sợ? Nếu không có nó hỏi đất trời làm cách nào
thay da đổi thịt.
Lúc này, Trãi đã ngà ngà. Chàng công tử mắt sáng lên, nói chuyện với
người mà như nói với mình:
- Chỉ cốt cái tâm ta sáng... Cái trí ta sáng... lúc này đây lột xác là chính hay
lòng dân là chính?... Dân theo, nhưng không lột xác... cả bầu trời vẫn là tăm
tối. Lột xác, nhưng dân thờ ơ... Cái hoạ lật đắm thuyền của bao đời vẫn sờ
sờ trước mắt. Nhưng biết làm sao được! Người ta vẫn phải đi vào mưa to
gió lớn mới có thể tìm được lối ra... Chỉ miễn là cái tâm ta sáng... Nguyễn
Trãi lại lặp lại câu nói của mình. Còn Nguyên Trừng, ông cười to sảng
khoái:
- Cái chí của công tử rất hợp với Trừng này - Rồi Trừng nâng chén rượu lên
mời Trãi - Tiểu huynh đệ ạ, tôi đến đây mục đích có hai việc. Thứ nhất:
Muốn mời bác Phi Khanh cùng các bậc danh sĩ xứ Đông đến Tây Đô dự lễ,
mừng khánh thành kinh đô mới. Thứ hai: Tôi xin báo với công tử, đầu năm
tới, sẽ mở khoa thi lớn tại Tây Đô để kén chọn hiền tài. Tôi đã đến trấn sở,
báo cho các quan trấn phủ đều biết; nay mai sẽ thông báo việc này đến tận