Kể ra nếu Nhật Lễ đàng hoàng chấp nhận họ Trần và có tài năng trị nước,
chắc cũng chẳng có gì xẩy ra. Nhưng nàng Dương Thị lắm tham vọng,
người đàn bà ấy tưởng rằng việc làm vua cũng dễ dàng suôn sẻ như trên sân
khấu. Làm vua ư? Chẳng qua là việc hưởng thụ và có quyền tối thượng
trong tay. Vì vậy, Dương Thị đã khuyên con trai đổi triều đại nhà Trần sang
nhà Dương, và thẳng tay đàn áp tôn thất họ Trần.
Có lẽ trong lịch sử các vua chúa nước Nam, đó là đoạn bi hài nhất. Dân
gian gọi cuộc tiếm ngôi quá đơn giản ấy là loạn phường chèo. Kẻ sĩ âu lo
cho số phận non sông thì bảo: Vận nước đã suy nên đẻ ra nhiều chuyên
quái gở. Nhật Lễ lên ngôi đã bắt chước ông vua tiền nhiệm Trần Dụ Tôn,
cũng hoang dâm vô độ, cũng cờ bạc rượu chè. Thiếu uý Trần Ngô Lang là
tay cờ bạc nổi tiếng Thăng Long, đã có lúc cùng vua Trần Dụ Tôn chơi
những canh bạc, mà mỗi lần đặt cửa bằng một gia tài của người giầu có.
Nhật Lễ, lúc chưa lên ngôi, cũng đi lại sòng bạc của Trần Ngô Lang, nên
khi lên ngôi đã dùng Trần Ngô Lang làm người thân tín.
Trong thời kỳ đầy biến động ấy, Trần Nghệ Tôn giữ chức vụ hữu tướng
quốc, rồi thái sư, tức vị quan văn đầu triều. Điều trớ trêu, đứng về phương
diện thế thứ gia tộc, ông đồng thời là chú của Nhật Lễ, vừa là bố vợ Nhật
Lễ. Con gái của ông làm hoàng hậu.
Lúc đó, trong triều có hai vị quan đứng đầu: tả tướng quốc Nguyên Trác và
hữu tướng quốc là ông. Nguyên Trác nghe tin Nhật Lễ định đổi họ Trần
thành họ Dương, liền âm mưu cùng những người tôn thất, lẻn vào cung,
định giết Nhật Lễ. Việc bại lộ, Nhật Lễ bắt những kẻ âm mưu vào tội chết.
Trần Phủ tức Nghệ Tôn hỏi Lê Quý Ly là người thủ túc thân tín:
- Tình hình hỗn loạn thế này, ta nên đối phó ra sao? Quý Ly rất bình tĩnh
