6. CẢI CÁCH VĂN HÓA GIÁO DỤC
Hồ Quí Ly là một nhà cách mạng trên mọi lãnh vực.
Các nhà khảo sử tiến bộ đều nhìn nhận những cải cách kinh tế, tài
chánh và văn hóa của Hồ Quí Ly đều xuất chúng từ xưa đến lúc ấy.
Riêng về địa hạt văn hóa giáo dục, tinh thần cách mạng của Hồ Quí Ly
càng tỏ ra nổi bật.
Từ thời Lê Ngọa Triều xin được chín Kinh (I007) của nhà Tống để làm
căn bản tổ chức việc giáo dục, bốn thế kỷ sau, giới nho sĩ đã trở thành một
đẳng cấp gián tiếp lãnh đạo cả quốc gia.
Ngay từ Lý sang Trần, Nho giáo và tư tưởng của các bậc hiền giả Trung
Nguyên được sĩ phu ta kính cẩn tôn thờ và gây được một ảnh hưởng sâu xa
qua các từng lớp nhân dân.
Chữ nho giữ một địa vị tối thượng trong văn học và các giấy tờ hành
chánh.
Chúng tôi dẫn sơ lược nơi đây một ít bằng chứng cho ta thấy suốt I00
năm Pháp thuộc, chúng ta ngày nay không sử dụng Pháp ngữ I cách thông
thạo như tiền nhân chúng ta đã sử dụng chữ Hán ! Những thí dụ này rất
thông thường vì có ghi gần hết trong sách sử của ta ;
Năm Thiên Phúc thứ tám (988) đời Lê Đại Hành, có sứ nhà Tống là Lý
Giác sang Việt Nam.
Khi sứ Tống đến chùa Sách Giang du ngoạn, vua mật sai sư Đỗ Pháp
Thuận (9I4-990) giả làm người lái đò. Trong lúc ngồi thuyền cho sư Thuận
chèo, Lý Giác thấy 2 con vịt trời bơi lội dưới nước, ứng khẩu đọc 2 câu thơ :
Nga nga lưỡng nga nga
Ngưỡng diện hướng thiên nha
Sư Thuận đọc tiếp :
Bạch mao phô lục thủy
Hồng trạo bãi thanh ba
