xem VÀI MƯƠI BÀI CHỮ NÔM của họ Hồ. Nhưng rồi những bài ấy cũng
thất lạc.
Phải chờ đến bốn trăm năm sau, người ta mới thấy sự nồng nhiệt tương
tự ở vị đại anh hùng dân tộc : Quang Trung hoàng đế.
Không phải là một nhà trí thức lỗi lạc như Quí Ly, nhưng vua Quang
Trung cũng nhận thức được tầm mức quan trọng của tiếng mẹ đẻ. Vua đã
nhờ La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp dịch kinh truyện ra chữ Nôm để tiện việc
truyền bá đạo lý Khổng, Mạnh trong dân chúng. Phu tử làm được một ít
sách, nhưng chưa xong thì vua Quang Trung mất. Những dịch phẩm ấy bị
tịch thu, thiêu hủy, xóa nhòa dấu tích triều đại Tây Sơn !
Ngay lúc làm Đại nguyên soái, Nguyễn Huệ cũng đã đem tiếng Việt
ứng dụng trong công văn. Ngoài ra, mỗi khoa thi, cứ đệ tam trường, các sĩ tử
phải làm thơ phú bằng quốc âm. Việc cai trị cũng thường dùng chữ Nôm.
Chánh sách giáo dục của Hồ Quí Ly chứng tỏ ông cướp chánh quyền
không phải vì ông, vì dòng họ ông, mà vì giống nòi, vì đất nước. Bằng
chứng là ông hết lòng phổ biến giáo dục tận châu huyện, lo lắng sự học hành
của giới trẻ, có chính sách đúng đắn và dài hạn.
Mặc dầu sử sách không ghi chép kết quả của nền giáo dục ấy ra sao,
nhưng ta có được một chứng tích cụ thể rằng một người xuất thân hoàn toàn
từ nền giáo dục của họ Hồ đã trở nên một bực đại anh hùng dân tộc, tài trí
tuyệt vời, và nhờ người ấy mà Bình định vương Lê Lợi đánh đuổi được quân
Minh, lấy lại đất nước.
Chứng tích ấy là NGUYỄN TRÃI.
Năm 2I tuổi, Nguyễn Trãi đỗ Thái học sinh thứ hai (tức Tiến sĩ) khoa
canh thìn (I400) dưới triều Hồ.
Trong « NHỊ KHÊ NGUYỄN THỊ GIA PHẢ », ta thấy chép : Nguyễn
Trãi đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh thìn (I400) triều nhà
Trần. Thế là sai, vì bấy giờ Trần đã mất, Hồ đã cầm quyền rồi
. Nguyễn
Trãi đã làm chức Ngự sử đài chính chưởng ở đời Hồ Hán Thương.
