nữ bị ngạt do hơi độc. Lực lượng cảnh sát địa phương cố kiềm chế hành
động quá tay của quân đội nhưng bất thành. Ở Tbilisi, Shevardnadze lên án
cách hành xử của quân đội là không thể chấp nhận trong xã hội đang tiến
hành cải tổ và chủ trương công khai. Nhưng ông can thiệp vào sự kiện bi
thảm này quá muộn.
Năm ngày sau, lãnh đạo Đảng Gruzia, tổng thống và thủ tướng đều bị
sa thải. Nhưng hậu quả vẫn còn đó. Ai ra lệnh tấn công đám biểu tình? Do
Moskva thông qua hay Ban chấp hành Trung ương Đảng Gruzia thông qua?
Không có câu trả lời rõ ràng. Bất kể ai chịu trách nhiệm, Gorbachev bị
những người theo tư tưởng dân tộc và dân chủ lên án khắp mọi nơi. Ông
liên tục nhắc đi nhắc lại rằng ông không hề biết quyết định này và điều này
cần phải xem lại. Nếu giới quân sự và cơ quan KGB tự ý hành động nhằm
lập lại trật tự mà không cần tham khảo ý kiến Gorbachev thì chứng tỏ ông
không thể kiểm soát nổi hai cơ quan này. Những người tham gia vụ thảm
sát ở Tbilisi không phải chịu bất cứ sự trừng phạt nào và Gorbachev kết
luận “họ đã gây ra tác động có hại ảnh hưởng đến những nỗ lực của chúng
ta nhằm hòa giải mối quan hệ giữa các phần tử dân tộc và quốc gia trong
một thời gian dài”. Quyền lực của tổng thống bị xói mòn nghiêm trọng.
Cuộc tàn sát này dọn đường cho cuộc bầu cử của Zviad Gamsakhurdia, một
nhà dân tộc theo xu hướng bạo động ở Gruzia, trở thành lãnh đạo nhà nước
Gruzia chống cộng năm 1990 và được bầu làm tổng thống Gruzia vào tháng
5/1992. Gruzia dưới thời Gamsakhurdia chìm trong nội chiến liên miên.
Bạo lực của các dân tộc thiểu số nổi lên vào tháng 6 ở Trung Á, vùng
thung lũng Fergana thuộc Uzbekistan. Uzbekistan chìm trong các cuộc trả
thù đẫm máu ở Meskhetia, lý do là Stalin tách vùng này khỏi Gruzia vì lo
ngại họ có thể không trung thành với chính quyền Liên bang. Không có
nguyên nhân rõ ràng nào cho các cuộc bạo loạn nổi lên ở đây nhưng nó đều
vượt quá tầm kiểm soát của chính quyền địa phương. Cũng trong tháng 6,
tại vùng Novy Uzen, thuộc miền tây Kazakhstan, người Kazakhstan tấn
công Chechen và những người đến từ Bắc Cavcaz. Lại một lần nữa, vấn đề
