hóa, ngôn ngữ, mỗi dân tộc đều được tạo điều kiện phát triển. Lần đầu tiên
vấn đề ký hiệp ước Liên bang mới được nêu ra. Vai trò của Nga được đề
cập nhiều hơn. Vấn đề này trở thành chính sách của Đảng vào tháng 9
nhưng đã quá muộn. Đảng đã bỏ lỡ cơ hội của mình.
ĐÔNG ÂU
Trong bài diễn văn đọc trước Liên Hợp Quốc tháng 12/1988,
Gorbachev thể hiện sự hiểu biết của mình về các giá trị con người trên thế
giới. Trong số những giá trị đó, con người có quyền lựa chọn chính quyền
cho họ, và ông nhấn mạnh không hề có ngoại lệ. Điều này chỉ được áp dụng
cho người dân ở các nước tư bản hay nó cũng được áp dụng ở các nước xã
hội chủ nghĩa? Suy cho cùng, chính sách đối ngoại của Liên Xô ủng hộ
quyền tự quyết của các dân tộc ở nước ngoài chứ không áp dụng ở trong
nước. Sau lễ tang Chernenko tháng 3/1985, Gorbachev gặp gỡ các nhà lãnh
đạo ở các quốc gia Đông Âu. Ông giải thích với họ rằng học thuyết
Brezhnev (quyền của Liên bang Xô viết can thiệp vào công việc nội bộ của
các nước xã hội chủ nghĩa khác nếu chủ nghĩa xã hội ở những nước đó đang
có nguy cơ bị đe dọa) không còn hiệu lực, từ nay về sau các nước xã hội
chủ nghĩa có quyền lựa chọn người lãnh đạo của mình và đề ra chính sách
riêng cho mình. Ông cũng nhấn mạnh quân đội Xô viết sẽ không can thiệp
vào công việc nội bộ của các nước xã hội chủ nghĩa. Ông nhắc đi nhắc lại
điều này tại cuộc họp gia hạn liên minh thêm 20 năm của Hiệp ước Warsaw
tháng 4/1985.
Đây là một lập trường hoàn toàn cấp tiến, khác hẳn với tuyên bố mà
ông từng đưa ra vào cuối tháng 4/1984. Trong cuộc họp của Bộ Chính trị
ngày 26/4/1984, thảo luận báo cáo về các cuộc gặp giữa Ustinov, Gromyko
và Jaruzelski, Gorbachev từng phát biểu:
Báo cáo về các cuộc gặp... cho thấy các cuộc gặp này đang cố gắng
trình bày tình hình với sự nhìn nhận sáng sủa hơn. Tôi cho rằng chúng ta lại
một lần nữa phát hiện ra những mục tiêu đích thực của Jaruzelski. Chúng ta
