đề nữa.
Chủ trương công khai và dân chủ hóa thể hiện rõ quan điểm này
của ông là sai.
Gorbachev ngay từ đầu không nhận ra sự thật là có vấn đề. Perestroika
phải đem lại lợi ích cho tất cả mọi người dân Xô viết. Các rạn nứt đầu tiên
bắt đầu xuất hiện sau khi áp dụng Luật Doanh nghiệp Nhà nước, luật này
cho phép các doanh nghiệp có quyền điều chỉnh chế độ lương và khuyến
khích việc tự hạch toán, tự quản lý. Các nước cộng hòa bắt đầu tranh cãi
rằng họ đóng vai trò tích cực thúc đẩy perestroika hơn là Trung ương. Khi
tiếp tục bổ sung cải cách chính trị, vào năm 1987, người ta đã tạo ra một lực
lượng hòa hợp mạnh mẽ: giới quan chức chính trị và kinh tế địa phương
cùng theo đuổi mục tiêu chung − quyền tự trị − thoát khỏi sự điều hành của
Moskva. Điểm bổ sung là tán thành những tiêu chuẩn đạo đức chung của
con người, là giá trị con người và bỏ phần nghiên cứu giai cấp trong chính
sách đối ngoại. Nhân quyền gắn liền với chọn lựa. Vấn đề này sẽ đi đến
đâu?
Người ta đã đưa ra giải pháp gì để giải quyết vấn đề dân tộc sau năm
1987? Liên bang Xô viết chuyển đổi thành một nhà nước dân chủ? Việc này
hàm ý dân tộc nào có ý định rút khỏi Liên bang đều được chấp nhận. Chính
sách này sẽ dẫn tới việc giải tán Liên bang Xô viết. Nếu Liên bang Xô viết
tan rã, họ sẽ xây dựng một Liên bang hậu Xô viết hay lập ra nhà nước liên
minh? Các nhân vật cầm đầu cuộc đảo chính tháng 8/1991 đều không muốn
cả hai lựa chọn này. Họ muốn cứu vãn Liên bang Xô viết cũ được chừng
nào hay chừng ấy. Sau tháng 8/1991, nước Nga trở thành chủ chốt, tiếp đến
là Ukraine. Liệu nước Nga có muốn kế vị một nhà nước Xô viết và nếu vậy
nước Nga sẽ là một Nhà nước Liên bang hay liên minh? Tháng 12/1991,
cùng với Ukraine, Belarus, Nga tuyên bố không muốn thừa kế nhà nước cũ
và cứ để cho nó ngủ yên. Liên bang Xô viết không tránh khỏi kết cục giống
hầu hết các đế chế khác: tan rã. Do vậy, vấn đề dân tộc vẫn là vấn đề nan
giải và cùng với thất bại về kinh tế là lý do tại sao đất nước ấy lại biến mất
trên bản đồ thế giới. Vì Liên Xô rộng lớn, Gorbachev không thể tìm ra giải
