khen ngợi và được thực hiện nhờ vào tấm lòng rộng mở của Napoleon. Tuy
nhiên, gia đình đã khiến ông thất vọng. Việc không tuân lệnh, vô ơn và sự
phản bội là cái giá mà Napoleon phải trả khi đặt trọn niềm tin vào họ.
Không có ông, họ không thể tiến xa đến thế và vì vậy, khi ông thất bại, kết
cục bi thảm mà họ phải nhận là không tránh khỏi. Tóm lại, tác phẩm của
Masson là sự tái hiện lại câu chuyện của một con người không tên tuổi trở
thành một hoàng đế vĩ đại và cuối cùng kết thúc trong bi kịch. Với việc tìm
lại gốc rễ của sự kiện và phân tích bản chất người Corsican trong sự phát
triển tham vọng của Napoleon, cách xử lý vấn đề của Masson được đánh
giá là đặc biệt sâu sắc và đi vào bản chất.
Tuy nhiên, các tác giả khác lại đi theo hướng làm sống lại quan điểm cho
rằng Napoleon ôm tham vọng bành trướng vượt ra khỏi giới hạn Trung Âu.
Chẳng hạn, Émile Bourgeois xây dựng một luận điểm khá hấp dẫn dựa trên
luận điểm “ảo tưởng phương Đông” trong chính sách đối ngoại của
Napoleon. Ý kiến cho rằng tham vọng sâu kín của Napoleon là hình thành
một trung tâm buôn bán lớn về phía đông, giúp nước Pháp làm chủ Địa
Trung Hải và con đường buôn bán giàu có Levantine(49). Điều này được
ông trình bày rất kỹ trong phần 2 của tác phẩm Manuel historique de
politique etrangère được xuất bản trong giai đoạn 1892-1926. Mặc dù
những bằng chứng và tài liệu sử dụng cho nghiên cứu này chỉ rải rác và
mang tính giả định nhưng vì giá trị của nó, Bourgeois vẫn tận dụng tất cả.
Ông chỉ ra sự quan tâm của Napoleon ở Adriatic(50) từ nửa sau những năm
1790 với hy vọng chiếm đảo Ionian đến chiến dịch Ai Cập 1798-1799 (mà
kết cục là sự rút lui của quân đội Pháp năm 1801), tới kế hoạch xung đột ở
Constantinople và tìm kiếm đồng minh thân cận với Thổ Nhĩ Kỳ, đến sự
sáp nhập các tỉnh Illyrian năm 1809, những điều đó là bước đệm chiến lược
vào Balkan. Nếu kế hoạch kỹ càng này từng tồn tại trong ý nghĩ của
Napoleon, chúng ta có thể đồng ý với kết luận của Bourgeois rằng những
mánh khóe của nó đã hủy hoại sự hợp nhất ngoại giao châu Âu và gây hại
đến lợi ích của nước Pháp. Tuy nhiên, kế hoạch đó chỉ là một ảo tưởng nhất
thời. Theo Levan mối quan tâm ban đầu của Napoleon rất đúng đắn, nhưng
