ví như “thị trưởng áo đen của hoàng đế”. Địa vị, sự nghiệp của giới tăng lữ
mà Cuộc cách mạng đã cố gắng diệt trừ có thể được phục hồi khi có sự phê
chuẩn của chính phủ.
Giáo ước thực tế đã trợ giúp cho việc tuyển mộ các cha xứ mới đến ở mức
nào? Rõ ràng câu hỏi này có thể chỉ được giải đáp trong dài hạn. Chúng ta
nên lưu ý rằng nó liên quan chủ yếu tới giới tăng lữ thế tục vì Giáo ước
không hủy bỏ các đạo luật cách mạng − những đạo luật đã đàn áp các luật lệ
cũ và ít nhất cũng không có các điều khoản khôi phục nó. Vào thời điểm
trước Cuộc cách mạng, giới tăng lữ Pháp gồm 130 nghìn người, trong đó có
60 nghìn không theo đạo. Tại lần thoái vị đầu tiên của Napoleon tháng
4/1814, có khoảng 36 nghìn tăng lữ không theo đạo. Số lượng lễ thụ chức
mới tại Pháp từ năm 1802-1814 chỉ khoảng 6 nghìn người, ít hơn cả số
lượng cha xứ qua đời trong những năm đó và chỉ nhiều hơn một chút con số
trung bình hàng năm vào thời điểm cuối chế độ cũ. Thực tế, Napoleon đã
không nỗ lực khuyến khích lễ thụ chức mới. Những người thụ chức trẻ và
có tiềm năng không được miễn nghĩa vụ quân sự và vẫn phải tuân thủ quy
định về tuổi đối với nghề nghiệp. Kết quả là giới tăng lữ không theo đạo có
xu hướng già đi trong khi quá trình “nông thôn hóa” các nhà thờ tôn giáo đã
làm nổi bật trào lưu cũ tại Pháp. Hơn nữa, chính Giáo ước đã khuấy động
một phong trào ly giáo nhằm lôi kéo những người theo đạo Thiên Chúa
ngoan cố tin rằng Giáo hoàng đã hành động vượt thẩm quyền cá nhân khi
đồng ý theo các yêu cầu của Napoleon.
Rõ ràng Napoleon đã nhìn nhận Giáo ước như là một sự tái thiết toàn bộ đời
sống tôn giáo trong các khu vực cai trị. Ít ra, luật Dân sự năm 1804 đã chính
thức trao quyền tự do tôn giáo cho tất cả các công dân. Lúc đó tại Pháp có
khoảng 480 nghìn người theo giáo thuyết Calvin và 200 nghìn người theo
giáo thuyết Luther. Sau khi ban hành các điều khoản cơ bản để quản lý dân
chúng trong các cộng đồng theo đạo Tin Lành vào tháng 4/1802, Napoleon
đã quyết định trả lương cho các mục sư từ năm 1804. Mặc dù không sẵn
sàng mở rộng điều khoản cuối cùng đối với cộng đồng Do Thái nhỏ bé
