11
CHƯƠNG 43
TÝ LUẬN THIÊN
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Bịnh TÝ (tê ñau) vì ñâu sinh ra ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Ba khí “Phong, Hàn, Thấp” lẫn lộn dồn ñến, họp lại thành chứng TÝ. Trong 3 khí ñó, nếu phong khí thắng
thời gọi là HÀNH-TÝ ; hàn khí thắng thời là THỐNG-TÝ ; thấp-khí thắng thời là TRƯỚC TÝ.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Trẩm nghe lại có 5 chứng TÝ, là vì sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Mắc bịnh về mùa ðông, là CỐT-TÝ ; mắc bịnh về mùa Xuân, là CÂN-TÝ ; mắc bịnh về mùa Hạ là MẠCH-TÝ ;
mắc bịnh về Chí-âm gọi là CƠ-TÝ ; mắc bịnh về mùa Thu gọi là BÌ-TÝ.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Có khi ở bên trong ký túc vào 5 Tạng, khí nào làm nên thế ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. 5 Tạng ñều có “hợp”, bịnh mắc lâu không giải ñi ñược, sẽ ký túc vào nơi “hợp” ñó. Cho nên nếu CỐT-TÝ
không dứt, lại cảm với tà, nó sẽ ký túc tại Thận. CÂN-TÝ không dứt, lại cảm tà, nó sẽ ký túc tại Can ; MẠCH-TÝ
không dứt, lại cảm với tà, nó sẽ ký túc tại Tâm ; CƠ-TÝ không dứt, lại cảm với tà, nó sẽ ký túc tại Tỳ ; BÌ-TÝ
không dứt, lại cảm với tà, nó sẽ ký túc tại Phế ;
Vậy phàm chứng TÝ, ñều theo về từng mùa, rồi lại cảm thêm khí Phong – Hàn – Thấp… mà gây nên.
Phàm chứng Tý ký túc ở 5 Tạng, sinh ra các chứng trạng sau ñây :
-. Phế-tý thời phiền mãn, suyễn mà ẩu (oẹ)
-. Tâm-tý thời huyết mạch không thông, vì tà bách dưới Tâm, dồn mạnh phạm lên Tâm-tạng, nên phiền ; lại
thêm chứng thượng-khí mà suyễn, cuống họng khô hay ợ ; quyết-khí ngược lên nên hay khủng.
-. Can-tý ñêm nằm hay giật mình, uống nước nhiều, tiểu tiện luôn, trong bụng anh ách như ñàn bà có thai.
-. Thận-tý hay trướng, xương khu gồ lên, xương sống gù xuống.
-. Tỳ-tý thời tứ chi mõi mệt rã rời, hay ho, nôn ra nước dãi, trên Hung bị nghẽn…
-. Trường-tý thời uống nước luôn mà không tiểu tiện ra ñược, trung-khí suyễn cấp, thỉnh thoảng lại thành
chứng Sôn-tiết.
-.
Bào-tý thời thuộc bộ phận Thiếu-phúc và Bàng-quang, án mạnh tay thấy ñau như dội nước nóng vào, tiểu
tiện lại ít, và hay chảy nước mũi trong.
Phàm Âm-khí (tứcTạng khí) tĩnh thời tàng THẦN, táo thời tiêu vong ; nếu uống ăn quá ñộ, Trường-vị sẽ bị
thương (nếu bị thương, tà khí sẽ thừa cơ phạm vào mà gây nên chứng Tý).
Nếu suyễn tức quá ñộ, thời biết chứng Tý tụ ở Tâm ; thấy sự di niệu luôn luôn, thời biết chứng Tý tụ ở Thận ;
thấy sự mõi mệt quá ñộ, thời biết chứng Tý tụ ở Can ; thấy da dẽ khô khan sạm sĩnh, thời biết chứng Tý tụ ở Tỳ.
Phàm chứng Tý không khỏi, sẽ càng ngày càng nặng thêm. Duy có chứng thuộc về “Phong khí thắng” thời dể
khỏi hơn.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Về chứng TÝ, có người bị chết, cũng có người lâu ngày mới khỏi là vì cớ sao ? Xin cho biết rõ.
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. Chứng Tý phạm thẳng vào Tạng : sẽ chết ; nếu lưu liên ở khoảng gân xương, thời lâu khỏi ; nếu chỉ ở
khoảng bì phu, thời chóng khỏi.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Nếu ký túc ở 6 Phủ thì sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. ðó cũng chỉ là do sự uống ăn, cư xử mà gây nên. 6 Phủ cũng ñều có DU, các khí “Phong, hàn, thấp” trúng
vào Du, nhân có sự uống ăn tiếp theo, do Du mà vào, rồi ñến ký túc vào Phủ.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Dùng châm ñể ñiều trị thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. 5 Tạng có DU, 6 Phủ có HỢP, theo bộ phận của mạch ñể tìm nơi mắc bịnh mà thích, sẽ khỏi.
Hoàng-ðế hỏi :
--. Khí của DOANH, VỆ có gây nên bịnh Tý chăng ?
