28
Hoàng-ðế hỏi :
-- Vì cớ sao ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
-- Phương ðông thuộc Dương. Vì là dương, nên tinh khí dồn lên trên thời trên sáng mà dưới hư, cho nên khiến
tai mắt sáng tỏ mà tay chân không mạnh.
Phương Tây thuộc Âm. Vì là âm, nên tinh khí dồn xuống dưới, dồn ở dưới thời dưới thịnh trên hư, cho nên khiến
tai mắt không sáng tỏ mà tay chân ñược mạnh
(2)
.
Cho nên ñều là cảm phải tà khí, mà về bộ phận trên thời bên hữu nặng hơn, về bộ phận dưới thời bên tả nặng
hơn. ðó chình vì Thiên-ñịa âm-dương không thể toàn vẹn ñược, nên tà khó cũng do chỗ thiếu hụt ấy ñể xâm lấn
(3)
(1)-. ðoạn này nói : nhờ âm dương tinh khí vận hành nên mới thi triển ñược cái công năng sinh-trưởng-thâu-tàng ñể hóa sinh
muôn vật. Ở con người cũng nên phối hợp với trời ñất ñể nuôi ñầu và chân ; ñừng ñể cho tà khí có thể xâm chiếm làm nơi
ký túc.
-- Trên nói : “
trời bât túc ở Tây-bắc”
là nói cái âm ở trong dương bất túc. Tây-bắc thuộc âm, mà ở con người tai mắt bên
hữu không sáng bằng bên tả -- tả là dương mà hữu là âm. Vì âm bất túc ở trên nên như vậy.
-- Trên nói : “
ðất bất mãn ðông-nam”
là nói cái dương ở trong âm bất túc. ðông nam thuộc dương, mà ở con người tay
chân bên tả không mạnh bằng bên hữu. Vì hữu là âm mà tả là dương. Vì dương bất túc ở bộ phận dưới nên như vậy.
(2)-. Trời có tinh ñất có hình, ñông phương thuộc dương, tinh khí bốc lên mà dồn cả lên bộ phận trên ; vì dồn cả lên bộ phận
trên nên trên thịnh dưới hư, khiến cho tai mắt sáng tỏ mà tay chân không mạnh. Tây-phương thuộc âm, tinh khí giáng
xuống mà dồn cả tới bộ phận dưới ; vì dồn cả tới bộ phận dưới nên dưới thịnh trên hư, khiến cho tai mắt không sáng tỏ mà
tay chân lại mạnh.
(3)-. ðây ñem thân hình con người ñể nói, ở về bộ phận trên thời bên hữu hư, về bộ phận dưới thời bên tả hư, Xem ñó thời biết
thiên-ñịa âm dương vốn không thể toàn vẹn, mà ở con người cũng có sự bất túc về 2 bên tả hữu…. xem ñó thời biết hình
thể con người, không một thứ gì là không phối hợp với trời ñất. Vì lẽ ñó, nên cần phải bắt chước âm dương.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Cho nên trời có tinh, ñất có hình. Trời có 8 cõi, ñất có 5 hành, vì thế mới có thể làm ñược cha mẹ cả muôn vật
(tức là sự sinh hóa ra muôn vật ñều phải gốc ở trời ñất).
Thanh dương bốc lên trời, trọc âm theo xuống ñất.
Nhân có sự ñộng tĩnh, làm giềng mối cho sự “THẦN-MINH” nên mới phát triển ñược cái công năng sinh-trưởng-
thâu-tàng, hết rồi lại có
(1)
.
Chỉ bậc người Hiền, về bậc trên, biết bắt chước trời ñể nuôi ñầu, về bộ phận dưới biết bắt chước ñất ñể nuôi
chân, về bộ phận giữa biết lựa theo nhân-sự ñể nuôi 5 Tạng
(2)
.
Thiên khí thông vào PHẾ, ñịa khí thông vào ÁCH (thực quản). Phong khí thông vào CAN. Lôi khí thông vào TÂM.
Cốc khí thông vào TỲ. Vũ khí thông vào THẬN
(3)
.
Sáu kinh coi như sông, Trường-vị coi như biển, 9 khiếu là nơi tiết ra của hơi nước
(4)
.
Lấy âm dương của trời ñất làm âm dương của con người.
DƯƠNG HÃN, mượn tiếng”vũ” của trời ñất ñể ñặt tên
(5)
DƯƠNG KHÍ, mượn tiếng “lôi” của trời ñất ñể ñặt tên
(6)
BẠO KHÍ, tượng với LÔI ; NGHỊCH KHÍ tượng với dương
(7)
Vậy về phương pháp trị liệu, nếu không bắt chước cái lý âm dương của trời ñất, sẽ khó thoát tai nạn.
(1)-. THẦN-MINH , tức là sự biến hóa bất trắc của âm dương.
(2)-. Bên trên phối hợp với trời ñể nuôi sự sáng tỏ của tai mắt, bên dưới phối hợp với ñất ñể nuôi sự “bất túc” từ YÊU (ngang
chỗ thắt lưng) trở xuống. Dè dặt 5 vị, thích thuận 5 chí, ñể nuôi sự thái hòa cho 5 Tạng… vậy dù có tặc tà, cũng không thể
làm hại ñược.
(3)-. Phế-tạng thuộc về CÀN-KIM, bộ vị ở rất cao, mà làm chủ tể cả các khí ở toàn thân, nên cùng thông với Thiên-khí.
-- ðây lại nói “ñại loại” : chẳng những cái khiếu ở trên ñầu là thông với trời, từ “yêu” trở xuống là thông với ñất, mà từ 5
tạng, 6 phủ, 9 khiếu, 6 kinh v,v… ñều cùng thông với khí của trời ñất. Chỉ có bậc người Hiền là bắt chước ñược cái lẽ âm
dương của trời ñất ñể trị thân, nên tật bịnh không sinh ra ñược.
-- ÁCH (thực quản) tức là cửa của Vị phủ.
-- Phong sinh Mộc, mộc sinh Can,ñó là do cái khí của trong và ngoài cùng giao với nhau.
-- LÔI (sấm) là do Hỏa phát thành tiếng. Tâm là Hỏa-tạng, khí cùng cảm thiệu, nên cùng thông với Tâm.
-- CỐC KHÍ tức là thực phẩm do loài ngũ-cốc, Tỳ là Thổ-tạng chủ về chuyển vận, tiêu hóa, nên thông với Tỳ
-- THẬN là Thủy-tạng. VŨ-KHÍ (hơi mưa) tức là cái khí của Hàn-thủy, nên cùng thông.
(4)-. Tinh khí thông lên khiếu trên, Trọc khí thông xuống khiếu dưới.
(5)-. Hãn sinh ra bởi âm-dịch, nhưng nhờ ở dương khí làm cho nó tuyên-tiết ra, nên mới gọi là DƯƠNG-HÃN.
(6)-. Dương-khí phát sinh gốc bởi lý âm. Sở dĩ gọi là “tật phong” (gió mạnh, nhanh) vì dương khí vận hành khắp thân thể không
một chút chậm chạp.
(7)-. BẠO KHÍ như lôi hỏa bốc cháy ; NGHỊCH KHÍ như dương-nhiệt tràn lan…. .
