49
khí ở ñất thành hình. Hình với khí cùng hợp mà hóa sinh muôn vật. Vật sinh ra gọi là HÓA ; vật ñến cực gọi là BIẾN ; sau khi
vật biến ñã thành, bấy giờ mới ñịnh danh ñược.
(2)-. LOÀI THẢO : tức là chỉ về loài ngũ-cốc, loài ngũ thái, với các quả của loài mộc v.v…. bởi trời theo số “3” sinh ra hành Mộc,
cho nên trước nói loài thảo mộc, mà sau mới nói ñến côn trùng vạn vật, năm sắc, ñại khái như sắc xanh, sắc vàng, sắc
trắng, sắc ñỏ, sắc ñen v.v…. năm vị như là vị chua, cay, ñắng, mặn, ngọt v.v…
(3)-. ðây nói sự thị dục của con người không giống nhau, mà 5 vị nó ñều theo về cái Tạng ưa thích của nó. Như vị ðẮNG trước
vào Tâm, vị CHUA trước vào Can, vị NGỌT trước vào Tỳ, vị CAY trước vào Phế, vị MẶN trước vào Thận.v.v… Năm khí vào mũi
chứa ở Tâm-Phế. Năm vị vào miệng ñể nuôi 5 khí, cho nên nói rằng có sự liên lạc giao thông với nhau.
(4)-. 5 khí tức là TẢO (hôi), TIÊU (hắc), HƯƠNG (thơm), TINH (tanh), HỦ (húc, mục nát). Ở trời gọi là khí, cho nên mới nói lấy
5 khí ñể nuôi người. Ở ñất thời là sự biến hóa, hóa sinh ra 5 vị, cho nên mới nói là lấy 5 vị ñể nuôi người.
--. TRỜI : bộ vị ở rất cao, mà trùm ở bên ngoài ðất. Cho nên 5 khí do khiếu bên ngoài mà lọt vào trong Tâm-Phế. Phế bộ vị
ở trên thuộc về Dương ; Tâm làm cho tươi ñẹp ở sắc và mặt. cho nên mới nói :
“ khiến cho 5 sắc sáng sủa”.
phế chủ về
tiếng cho nên trên mới nói :
“tiếng nói rõ ràng”.
--. ðẤT : bộ vị ở dưới, mà ở vào bên trong Trời. cho nên 5 vị chứa ở Trường vị, ñể nuôi khí ở 5 Tạng. Khí nhờ ñược vị nuôi
thời âm-dương hòa mà sẽ tương sinh với nhau. Phàm các thứ thủy cốc ñều ăn vào miệng, nó có 5 vị, tân dịch ñều chia ra
các mạch. Khí ñã hòa, tân dịch ñã ñầy ñủ, cái “THẦN” của 5 Tạng sẽ do ñó mà sinh ra.,.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
--. Hình tượng của các Tạng như thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--.
TÂM
là cái gốc của sinh mệnh con người. Sự biến hóa cùa “Thần” do ñó mà sinh ra. Vẻ tươi ñẹp hiện lên mặt và
ñầy ñủ khắp huyết mạch. Nó là kinh Thái-dương ở trong Dương, thông với khí mùa Hạ
(1)
.
PHẾ
là cái gốc của khí , “Phách” ký túc ở ñó.Nó phát hiện ra ngoài lông, và ñầy ñủ ở trong bì phu. Nó là Thái-
âm ở trong Dương, thông với khí mùa Thu
(2)
.
THẬN
là một nơi gốc của sự bế tàng, “Tinh” chứa ở nơi ñó. Nó tốt ñẹp lên tóc, ñầy ñủ ở trong xương. Nó là
Thiếu-âm ở trong Âm, thông với khí mùa ðông
(3)
.
CAN
là cái gốc của sự làm lụng khó nhọc, “Hồn” ký túc ở ñó. Nó tươi ñep ra các móng tay chân và ñầy ñủ ở
trong gân. Nó sinh ra huyết-khí. Thuộc về vị là chua, thuộc về sắc là xanh. Nó là Thiếu-dương ở trong Dương,
thông với khí mùa Xuân
(4)
.
TỲ-VỊ, TIỂU-TRƯỜNG, ðẠI-TRƯỜNG, TAM-TIÊU, BÀNG-QUANG..
là cái gốc của kho ñụn. “Vinh gởi ở nơi ñó, gọi
nó là một cơ quan như ñồ dùng. Nó hóa ñược các chất cặn bã và du chuyển các vị vào hay ra. Nó tươi ñẹp quanh
môi và chung quanh miệng. Nó ñầy ñủ ra ở thịt. thuộc về vị là ngọt, thuộc về sắc là vàng. Nó là Chí-âm thông với
Thổ-khí
(5).
Tổng cộng là 11 Tàng, ñều thủ quyết ở
ðỞM
(6)
.
(1)-. TÂM chủ về huyết, do Trung-tiêu tiếp thụ lấy khí và chất nước lỏng, hòa ra sắc ñỏ mà thành huyết ñể nuôi sống cho con
người. Ở con người, không gì quí bằng nó, cho nên nói là cái gốc của sinh mệnh. Tâm tàng “Thần”, ñể ứng biến với muôn
việc…
Mười hai “kinh mạch” ba trăm sáu mươi lăm “lạc” hết thảy khí huyết ñều dồn cả lên mặt ; mà Tâm lại chủ về huyết
mạch cho nên mới nói nó phát hiện lên sắc mặt. Vì thể chất của nó là mạch, cho nên mới nói
“ñầy ñủ ra huyết mạch”.
Nó
thuộc về Hỏa, mà bộ vị ở rất cao, cho nên mới là Thái-dương ở trong Dương, và thông với khí mùa Hạ, vì mùa Hạ chủ về
Hỏa.
Tế-Công nói : “
Dinh là gốc, Vệ là lá. Dinh huyết là cái gốc ñể cho âm dương khí huyết sinh ra, nên mới là ñáng quý.”
(2)-. PHẾ chủ về khí mà thành “Phách”, lại chủ về bì-mao. Bộ vị ở cao mà thuộc về Âm, cho nên mới là Thái-âm ở trong Dương
và thông với khí mùa Thu, vì mùa Thu chủ về Phế.
(3)-. Thời tiết ñến mùa ðông ; dương-khí bế tàng, các loài sâu bọ ẩn nấp. THẬN chủ về ðông tàng. Cho nên mới gọi là gốc của
sự bế tàng. Thận tiếp thu cái tinh dịch của 5 tạng, chứa ñầy ñể chờ khi phân phát ra. Tóc là một chất thừa của huyết, do
tinh hóa ra. Thận là âm-tạng mà có khí tượng như một khí Dương ở trong quẻ Khảm, cho nên mới là Thiếu-âm ở trong Âm,
mà thông với khí mùa ðông. Vì mùa ðông chủ Thủy.
(4)-. CAN chủ về Gân. Phàm sự vận ñộng khó nhọc ñều phải nhờ gân, cho nên mới nói
“sự khó nhọc”
. Móng tay móng chân là
một chất thừa của gân.
--. Can thuộc MỘC, bộ vị ở về phương ðông, nó là bắt ñầu cho sự phát sinh, cho nên mới sinh ra huyết-khí. Mộc vượng ở
mùa Xuân, dương-khí lúc ñó mới bắt ñầu sinh ra, nên mới gọi là Thiếu-dương ở trong dương và thông với khí mùa Xuân, vì
mùa Xuân chủ về Mộc.
(5)-. Túc Thái-âm chuyên về sự thụ nạp cái chất “trọc” của loại thủy cốc, giữ các nhiệm vụ chuyển du ; Trường-vị chủ về sự
truyền thụ chất thủy cốc ; TAM-TIÊU chủ về sự khơi chảy luồng nước ; BÀNG-QUANG là một cái kho, ñể chứa các chất lỏng…
cho nên tất cả ñều tóm gọn là gốc của kho ñụn. TỲ vận hóa các chất cặn bã, lọc lấy chất tốt ñể nuôi Ngũ-tạng, rồi dồn các
chất thừa xấu ra tiền hậu âm, nên mới gọi nó là “khí” tức là ñồ dùng.
(6)-. Năm Tàng 6 Phủ cộng cả là 11 Tàng. ðỞM chủ về Giáp-Mộc, là một cơ quan ñứng ñầu của 5 vận 6 khí. ðỞM khi thăng lên
thời khí của tất cả 11 Tàng ñều thăng lên, nên mới gọi là ñều thủ ở ðởm.
Như trên kia có nói là
“cầu cái khí”
tức là nói ñều quay cả về mùa Xuân. Tỉ như : chí của CAN là NỘ, chí của TÂM là
HỶ, chí của TỲ là TƯ, chí của PHẾ là ƯU, chí của THẬN là KHỦNG…. mà cái nào cũng thủ quyết ở ðỞM, ðởm tức là Xuân
vậy.
