47
Kỳ-Bá thưa rằng :
-- Ở KINH ñã có nói rồi
(4)
.
(1)-. Bắt ñầu của năm vận từ Giáp-Kỷ hóa Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy, Thủy sinh Mộc, Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ ….
Hết 5 năm rồi lại bắt ñầu, như vòng không chổ nối. Những năm mà 5 Hành-Chủ ñó, lại còn có sự thái quá và bất cập khác
nhau.
(2)-. “Sở thắng” , cái thắng ñược (khắc) ; “sở bất thắng” (là cái không ñược thắng). “Vũ” : khinh phạm tới v.v.. cái khí của năm
vận, cứ 5 năm một lần thay ñổi. Cái năm thái quá thời nó không thắng ñược cái mình thắng, mà lại vũ cái mình bất thắng.
ðến năm bất cập, thời nó sẽ thắng cái mình bất thắng, lại vũ cả cái mình sở thắng. Cho nên mới nói là ñều có cái sở thắng.
-- Cái khí sở thắng, nếu không chăm giữ ñức mình thời thành bỏ hư bản-vị, sẽ bị bên ngoài nó thừa cơ mà vũ. ðó là lẽ
thường của sự thịnh suy.
(3)- “THƯỜNG HẬU” tức là tiết hậu như thường, không thái quá, không bất cập.
(4)-. “KINH” tức là những bài ở trong kinh LINH-KHU, như LỤC VI CHỈ…, CHÍ CHÂN…., YÊU LUẬN…
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Hoàng-ðế hỏi :
-- Thế nào là “sở thắng” ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
-- Xuân thắng Trưởng-hạ, Trưởng-hạ thắng ðông, ðông thắng Hạ, Hạ thắng Thu,Thu thắng Xuân… ñó là ñược cái
thắng về 5 Hành ; nhân lấy cái khí ñó ñặt tên cho Tàng
(1)
Hoàng-ðế hỏi :
-- Sao lại biết là thắng ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
-- Cốt tìm ở cái khí của nó, nhưng phải bắt ñầu từ mùa Xuân. Nếu khí chưa ñến mà ñã ñến thì gọi là thái quá. Nó
sẽ bách cái “sở bất thắng” mà lấn cái “sở thắng”. Như thế gọi là khí dâm không phân, tật bịnh sẽ sinh ra ở bên
trong, lương-công cũng không thể ngăn ñược
(2)
. Nên ñã ñến mà không ñến, thời gọi là bất-cập. Như thế thời cái
“sở thắng” nó sẽ vọng hành, mà cái “sở sinh” sẽ thụ bịnh. Vì cái “sở bất thắng” nó sẽ bách ñến nội thể. Nên gọi là
KHÍ BÁCH
(3)
.
Ta cần phải cầu cái lúc khí nó ñến. Cẩn thận ñể chờ cho ñúng lúc, khí có thể cùng hẹn. Nếu trái cái thời hậu ấy,
thời cái khí của năm vận sẽ không phân, tật bịnh sẽ sinh ra ở bên trong, dù lương-công cũng không chữa ñược
(4)
.
(1)-. ðây nói về cái “sở thắng” của năm vận. Mùa Xuân ứng về hành Mộc, Mộc sẽ thắng Thổ ; mùa Trưởng-hạ ứng về hành Thổ,
Thổ sẽ thắng Thủy ; ðông ứng về hành Thủy, Thủy sẽ thắng Hỏa ; mùa Hạ ứng về hành Hỏa, Hỏa sẽ thắng Kim ; mùa Thu
ứng về hành Kim, Kim sẽ thắng Mộc…. ñó là ñược cái Chủ-thời của 5 Hành mà tự làm “thắng”. Xuân hành mộc, hợp với Can.
Hạ hành hỏa, hợp với Tâm. Trưởng-hạ hành Thổ, hợp với Tỳ. Thu hành Kim, hợp với Phế. ðông hành Thủy, hợp với Thận.
ðó là lấy cái khí của 5 Hành ở vào 4 mùa ñể ñặt tên cho 5 Tạng.
(2)-. Mùa Xuân là bắt ñầu của KHÍ. Thiên LỤC NGUYÊN CHÍNH KỶ LUẬN nói rằng :
”Vận thái quá thời khí ñó ñến trước, vận bất
cập thời khí ñó ñến sau. ðó là cái khí theo lẽ thường của Thiên-ñạo. Vận không hữu dư, không bất túc, thời gọi là CHÍNH-
TUẾ, tức là khi ñó ñến ñược ñúng mùa”.
Vì thế nên : mùa Xuân chưa ñến mà khí Trời ñã ôn hòa, ñó là khí ñến trước tức là
vận thái quá. Cái khí chủ tuế mà thái quá, thời nó sẽ bách cái khí “
kỷ sở bất thắng”
và nó “vũ” cái khí “kỷ sở thắng”.
--. CHÍ CHÂN YẾU LUẬN nói rằng : “
khí ñến gọi là ñến , khí phân gọi là phân. ðến thời khí ðỒNG, phân thời khí DỊ”.
ðó là cái
lẽ chính của trời ñất. Nếu cái khí chủ về Tuế-vận, chỉ có thái quá, dâm-thắng mà không phân, thời tật bịnh sẽ sinh ra ở bên
trong, dù Lương-công cũng không sao chữa ñược.
(3)-. Mùa Xuân ñã ñến mà khí trời chưa ôn hòa thế là ñã ñến mà không ñến, tức gọi là bất cập. Cái vận khí chủ-tuế ñã bất cập
thời cái khí sở hắn nó sẽ ñi càn, mà cái sở sinh sẽ mắc bịnh ; tức là cái sở bất thắng nó bách ñến cái nội thể. Tỉ như chủ tuế
là Mộc mà bất cập, thời cái mình sở thắng là Thổ-khí nó sẽ ñi càn, mà cái sở sinh ra mình là Thủy-khí sẽ mắc bịnh. Cái khí
của Mộc, Hỏa ñã hư, thời cái mình sở bất thắng là Kim khí nó sẽ lấn vũ ; nên mới gọi là KHÍ-BÁCH. Vì chủ khí bất cập, mà cái
khí “sở thắng”, “sở bất thắng” nó cùng dồn lại ñể bức bách mà gây nên bịnh.
(4)-. Cầu là cầu cái khí của 4 mùa, trong cái lúc nó nên ñến mà ñến. Cẩn thận ñể ñợi cái mùa Xuân, Hạ, Thu, ðông. Tỉ như : cái
khí của mùa Xuân có thể hẹn ñược là ÔN ; cái khí của mùa Hạ có thể hẹn ñược là NHIỆT ; cái khí của mùa Thu có thể hẹn
ñược là LƯƠNG ; cái khí của mùa ðông có thể hẹn ñược là HÀN… Nếu trái lẽ thường ñó, mà cái khí 5 hành chủ về các mùa,
không phân ra ñược, thời sẽ sinh ra tật bịnh.
Án : Về ñoạn nói về nghĩa “sở thắng” trên này ñầu mối rất phức tạp. Theo chú giải trên ñây, thời chưa ñược rõ lắm. Vậy lại
xin giải nghĩa tổng quát như dưới :
Phàm nói là “THẮNG” tức là chỉ về sự tương-khắc của 5 Hành. Như Xuân thuộc Mộc, Hạ thuộc Hỏa, Trưởng-hạ thuộc
Thổ, Thu thuộc Kim, ðông thuộc Thủy. Cho nên Xuân thắng Trưởng-hạ, tức là Mộc khắc Thổ ; Trưởng-hạ thắng ðông, tức
Thổ khắc Thủy ; ðông thắng Hạ, tức Thủy khắc Hỏa ; Hạ thắng Thu, tức Hỏa khắc Kim ; Thu thắng Xuân, tức Kim khắc Mộc.
ðó là 5 hành thời lấy về mùa ñể tương thắng, mà ở người thời lấy khí ñể ñặt tên cho Tạng. Như Can thắng Tỳ, Tỳ thắng
Thận, Thận thắng Tâm, Tâm thắng Phế, Phế thắng Can…. Nhưng muốn biết cái hậu về sự thắng ñó, thời phải ngay từ trước
tiết Lập-xuân 15 ngày, ñó là cái hậu lúc bắt ñầu.lúc ñó khí hậu chưa ñến mà ñã ñến trước, ấy là khí HỮU-DƯ ; ví phỏng Can-
Mộc hữu dư thời Phế-kim bất túc. Kim ñã bất túc thời sẽ không khắc ñược Mộc ; do ñó Phế-kim sẽ bất túc. Phế-kim bất túc
thời không thể khắc ñược Mộc, cho nên Mộc thái quá. Vì Mộc hữu dư, thời lại bách trở lại Phế-kim, mà lấn sang Tỳ-thổ. Cho
