3
ðoạn này nói : kinh huyết của 5 Tạng ñều gốc ở Tâm ; khí của 5 Tạng ñều gốc ở Phế. Kinh khí vòng ñi khắp “4 chi, 8 khê”
rồi dồn lên mặt, tụ vào óc, nhuần gân xương, trơn quan tiết (khớp xương), sớm tối dẫn ñi khắp trong ngoài, như cái vòng
không ñầu mối. Cho nên người muốn nhận sắc, nên biết cái khí của 5 Tạng, người muốn chẩn mạch, cũng nên lấy năm
mạch làm trước.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Người ta, khi nằm thời huyết dồn về CAN
(1)
. Can nhờ huyết nên hay trông, chân nhờ huyết nên hay ñi,
tay nhờ huyết nên hay nắm, ngón tay nhờ huyết nên hay cầm.
(2)
Nằm, dậy, ra ngoài bị gió thổi, huyết tụ ở bì phu thành chứng TÝ (vít lấp, tê ñau) ; tụ ở mạch lạc thành
chứng SÁP (huyết không lưu thông) ; tụ ở chân thành chứng QUYẾT (giá lạnh). Ba chứng ñó ñều do huyết lần ñi
không trở lại ñược nơi CỐT-KHÔNG
(3)
mà gây nên.
(1)-. ðoạn này nói về huyết theo Vệ-khí ñể dẫn ñi ở ngoài mạch.
Huyết là chất tinh hoa của thủy cốc ; tràn ngập ở bên trong, bố tán ở bên ngoài. Cái thứ dẫn ñi ở trong kinh-toại, tức
là VINH-HUYẾT ; còn tràn ngập ở bên trong tức là nơi XUNG-NHÂM. Mạch Xung-Nhâm khởi từ Bào-trung, vòng lên sau
lưng; là nơi “bể” của kinh lạc.--. Cái mạch nổi ra ở bên ngoài, nhuận vì phu, mọc hào mao, lúc thức thời theo “Vệ” dẫn về
Can.
(2)-. ðây nói về Huyết dẫn ñi khắp mọi nơi.
(3)-. Con người có 365 khớp xương (tức là Cốt-không). Lạc mạch ñều thấm nhuần vào ñó.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Ở con người có ñại-cốc 12 phận, tiểu-khê 354 nơi, và 12 du…. ðó ñều là nơi tụ hội cùa Vệ-khí. Tà khí
“khách” ở ñó , có thể dùng châm-thạch cho tiết bỏ ñi.
(1)
Bắt ñầu chẩn bịnh, phải xét rõ âm dương kinh khí của 5 Tạng ñể ñoán bịnh. Muốn biết bịnh bắt ñầu từ
kinh nào, phải lấy kinh khí của 5 Tạng làm căn bản.
(1)-. ðại-cốc là các huyệt lớn, tiểu-khê là các huyệt nhỏ. “12 du” tức là 12 du-huyệt của ðại-cốc.
Cái số huyệt của KHÊ-CỐC trên ñây là ứng với số ngày trong một năm. Một năm chỉ có 360 ngày trừ 6 ngày “sóc, hư”, còn
354 ngày, ñể ứng với cái số tiểu-khê. Mỗi năm, 5 ngày khí-doanh, có 940 phân, sóc hư 5 ngày, có 940 phân ; hợp lại thành
12 ngày ñể ứng với 12 du. Lấy 1 năm 354 ngày, hợp với 12 ngày khí doanh, sóc hư, thành 365 ngày có lẻ. thành 1 năm.
Nên mới nói : “mỗi năm ba trăm lẻ sáu tuần sáu ngày, lấy tháng nhuận ñể ñịnh 4 mùa thành 1 năm.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Phàm nhức ñầu, ñau trán, là do dưới hư trên thực lỗi tại Túc Thiếu-âm, Cự-dương
(1)
quá lắm thì vào Thận.
Chóng mặt, choáng váng, mắt mờ, tai ñiếc, là do dưới thực trên hư, lỗi tại Túc Thiếu-dương, Quyết-âm ; quá
lắm thời vào Can
(2)
.
Bụng ñầy anh-ách, suốt tới chi-cách, dưới quyết trên mạo (chóng mặt) lỗi tại Túc Thái-âm, Dương-minh
(3)
.
Khái-thấu hơi nghẽn, trong “hung” quyết nghịch, lỗi tại Thủ Dương-minh, Thái-âm
(4)
.
Tâm phiền, ñầu nhức, bịnh ở trong cách ; lỗi tại Thủ Cự-dương, Thiếu-âm
(5)
.
(1)-. Cự-dương tức là Bàng-quang. Bàng-quang với Thiếu-âm cùng làm biểu lý cho nhau. Dương-khí sinh ra ở trong Thủy-tạng,
Thủy-phủ, mà dẫn lên ñầu trán.
--. Trên ñây nói “thực” là tà khí thực ; nói chữ “hư” là chỉ về chính khí hư. Tà khí phạm vào người, trước ở khí phận ngoài
bì mao, lưu ở ñây không tiết ra ñược thời chuyển vào kinh. Vì thế nới nói là lỗi tại Cự-dương và Thiếu-âm. Quá lắm thời
vào Thận, ñó là kinh lạc bị tà, mà dẫn sâu vào Tạng-phủ.
(2)-. Quyết-âm Can tạng, khai khiếu ở mắt ; Thiếu-dương kinh mạch dẫn lên ở tai. Tà thực ở dưới khiến cho kinh khí không
thông lên ñược, nên mới thành ra chứng mắt mờ, tai ñiếc ; chính khí hư ở trên nên mới thành ra chứng choáng váng.
(3)-. Bụng là thành quách của TỲ-VỊ. Bụng ñầy anh ách ñó là phạm vào khí phận của Thái-âm, Dương-minh. CHI-CÁCH tức là
chi-lạc và nội-cách. Cái chi lạc của Thái-âm, Dương-minh suốt vào nội cách. Tà ở khí phận chuyển vào Lạc, nên mới ñầy ở
cả chi-cách.
(4)-. Thủ Thái-âm chủ về khí và bì mao. Tà phạm vào khí phận bì mao, thời sinh ra chứng khái-thấu thượng khí.
(5)-. Cái khí của Quân-hỏa bị tà phạm ở bên ngoài thời sinh ra Tâm phiền ở bên trong ; cái khí của Thái-dương bị tà thời gây
nên chứng nhức ở trên.
ðoạn trên này xét chứng trạng ñể biết bịnh của 5 Tạng.,.
