4
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Về mạch có ðẠI-TIỂU-HOẠT-SÁT-PHÙ-TRẦM ; có thể chia rõ ; cái Tượng của 5 Tạng, có thể lấy loại ñể suy. 5
Tạng hợp với 5 âm, có thể lấy ý ñể biết ; 5 sắc hiện ra nét mặt, có thể lấy mắt ñể trông. Người ta nếu hay ñem
hợp cả sắc với mạch thời về phép chửa bịnh có thể vẹn toàn
(1)
.
“XÍCH” mạch hiện ñến, thấy XUYÊN mà KIÊN, ấy là có tích khí ở trong, do bị hại về sự ăn, bịnh ñó gọi là TÂM-
TÝ. Nếu bịnh mắc bởi ngoại-dâm, thời cũng bởi nghĩ-ngợi khiến cho Tâm hư, nên tà khí mới có thể phạm vào
ñược.
(2)
“BẠCH” mạch hiện ñến, XUYÊN mà PHÙ, ñó là trên hư dưới thực, sẽ thành chứng KINH ; bởi có tích khí ở
trong HUNG. Nếu XUYÊN mà HƯ thời gọi là PHẾ-TÝ HÀN-NHIỆT. Bịnh này gây nên bởi say rượu mà nhập
phòng…
(3)
“THANH” mạch hiện ñến, TRƯỜNG mà bựt mạnh ở tả hữu ñó là bởi có tích khí ở Tam-hạ và 2 bên sườn gọi là
CAN-TÝ. Bịnh này gây nên bởi Hàn-thấp, với chứng SÁN giống nhau, hoặc lưng ñau chân lạnh và ñầu nhức
(4)
“HOÀNG” mạch hiện ñến, ðẠI mà HƯ, có tích khí ở trong bụng gọi là QUYẾT-SÁN, cùng một chứng trạng của
ñàn bà giống nhau. Bịnh này gây nên bởi tứ-chi có mồ hôi mà gặp gió.
(5)
“HẮC” mạch hiện ñến, trên KIÊN mà ðẠI, ñó là vì có tích khí ở tiểu-phúc với tiền-âm, gọi là chứng THẬN-TÝ.
Chứng này gây nên bởi tắm gội nước lạnh mà ñi nằm ngay.
(6)
(1)-. ðoạn này nói về chẩn mạch, xem sắc ñể biết bịnh của 5 Tạng. Mạch TIỂU là chính khí hư ; ðẠI là tà khí thịnh ; HOẠT chủ
về huyết thương ; SẮC chủ về thiểu khí ; PHÙ là bịnh ở ngoài, ở phủ ; TRẦM là bịnh ở lý, ở Tạng ; 6 mạch trên ñây là ñại
cương của các mạch khác.
(2)-. Dưới ñây là nói về mạch của 5 Tạng. nhưng không dùng tên tạng mà dùng sắc của tạng ; như XÍCH tức là TÂM, BẠCH tức
là Phế…. “XUYÊN” là hình dung mạch nhanh chóng ; “KIÊN” là mạch rắn.
--. Gây nên tích khí là bởi thương thực, hoặc ñể cho ngoại tà phạm ñược là bởi Tâm hư.
(3)-. PHẾ chủ về khí mà hư, nên mạch PHÙ ; bịnh ở khí mà không bịnh ở huyết, bịnh ở trên mà không bịnh ở dưới, cho nên
mạch trên hư mà dưới thực. Dương khí hư nên thành chứng KINH. “HUNG” là một nơi chứa khí (bể của khí), khí ñó dồn cả
lên Phế ñể chủ về việc hô hấp. Tà tụ ở bộ phận trên thời chính khí ở chiên-trung sẽ bị hư, cho nên thành chứng SUYỄN…
chân khí chứa ở Phế, chủ về việc dẫn hành Vinh-vệ âm dương. Giờ âm dương bị hư, thời sẽ gây nên chứng vãng lai HÀN-
NHIỆT. Rượu là một chất lỏng của ngũ cốc, nó có cái tính rất mạnh tợn. Nó vào trong Vị, khiến cho Vị phải trương lên và
dồn khí ngược lên, thành ra chứng ñầy khó chịu ở trong bụng. Say rượu mà nhập phòng thời sẽ thương ñến THẬN. Thận là
gốc, Phế là ngọn. giờ gốc bị thương cho nên Phế hư.
(4)-. TRƯỜNG mà bựt mạnh tức là “HUYỀN”. Mạch Huyền là Dương khí bị thương. Phàm chứng hàn-thấp phạm vào người ta,
phải từ chân trước. Mạch của kinh Quyết-âm từ chân lên gối, qua âm khí lên tiểu-phúc rồi tới Hiếp-lặc (xương sườn) cho
nên bịnh này cũng giống với bịnh SÁN-THỐNG. mà lưng ñau mà chân lạnh. Quyết-âm với ðốc mạch cùng hợp với cả ñỉnh
ñầu, cho nên có chứng Nhức ñầu.
(5)-. TỲ thuộc về tứ-chi. Tứ chi ra mồ hôi mà gặp gió, thời phong-thấp sẽ lấn vào Tỳ, mà thành ra chứng tích khí. Khí ñó bị tích
lại, không thấm nhuần ra tứ bàng ñược, thời nghẽn ở bên trong, mà thành ra chứng QUYẾT-KHÍ. Sở dĩ gọi là chứng
QUYẾT-SÁN là vì vừa nghẽn lại vừa ñau. Về Huyết-khí con trai con gái cũng giống nhau, nên ñây nói cũng giống với ñàn
bà.
(6)-. Trên ñây nói mạch ở trên KIÊN… tức là KIÊN-ðẠI ở trên mà không TRẦM. Thận tạng thuộc về Hàn thủy mà chủ khí, cùng
với nước lạnh một tính chất, nên mới vì tắm mà sinh bịnh ra vậy .,.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Phàm nói những mạch. Cơ-kinh thuộc về 5 sắc :
Mặt vàng, mắt xanh ; mặt vàng, mắt ñỏ ; mặt vàng, mắt trắng ; mặt vàng, mắt ñen… ñều không chết.
Nếu mặt xanh, mắt ñỏ ; mặt ñỏ, mắt trắng ; mặt xanh, mắt ñen ; mặt ñen, mắt trắng ; mặt ñỏ, mắt xanh…
ñều chết
(1)
.
(1)-. “CƠ KINH” tức là nói về mạch-sắc của XUNG-NHÂM. Xung nhâm là cái bể của kinh huyết. huyết của 5 Tạng ñều dồn cả về
CAN, cho nên hiện ra bên ngoài ta thấy ở mắt. Mặt chủ về khí sắc, mắt chủ về huyết sắc. Nhân 5 sắc ở mắt mà ñều thấy có
mặt vàng, ñó là âm của 5 tạng vẫn còn có dương của Vị quản, nên không chết.--. Người ta không có vị khí thời chết. mặt
không có sắc vàng, tức là không có vị khí. Ở mặt mà ta chỉ thấy những sắc xanh, ñen vả ñỏ v.v… ñó là tạng tà lấn dương,
chỉ còn có âm mà không có dương nên mới ñoán là ñiều chết.,.
--0o0--
