6
CHƯƠNG 2
TỨ KHÍ ðIỀU THẦN LUẬN
(1)
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa Xuân gọi là PHÁT TRẦN
(2)
. Khí của Trời ñất mới phát sinh, muôn vật ñều nảy nở tươi tốt. ðêm
nằm, dậy sớm, ñi dong dẽo ngoài sân. Buông sõa tóc , nới rộng áo, ñể cho “chí”
(3)
sinh ra. Chỉ sinh mà không sát ;
chỉ cho mà không ñoạt (cướp lấy) ; chỉ thưởng mà không phạt
(4)
. Làm như vậy cho hợp với cái khí của mùa Xuân,
tức là cái ñạo DƯỠNG-SINH vậy. Nếu trái lại sẽ thương ñến CAN, không ñủ khí giúp sự phát triển của TÂM, tới mùa
Hạ biến ra bịnh HÀN ……
(5)
.
CHÚ GIẢI :________________________________________________________________________________
(1)_ Thần chứa ở 5 Tạng, nên phải ñiều hòa TỨ KHÍ ñể giữ Thần.
(2)_ Nảy nở cái mới ñể thay ñổi cái cũ. Xuân khí bốc lên, sinh muôn vật, thay cũ ñổi mới nên gọi là Phát trần.
(3)_ Cái khí PHONG MỘC của phương ðông (tức là CAN khí) dẫn thẳng lên ñầu óc, nên phải sõa tóc cho nó ñược sơ tán ñiều
ñạt. “CHÍ” tức là cái cơ phát sinh của 5 Tạng. CHÍ với Ý dùng ñể giá ngự tinh thần, thu liễm hồn phách, thông ñạt ấm lạnh
… Vì vậy nên suốt cả 4 mùa, lúc nào cũng làm cho thuận “CHÍ” .
(4)_ ðều là ñể cho hợp cái lẽ DƯỠNG SINH.
(5)_ Can thuộc MỘC vượng về mùa Xuân. Giờ làm trái ngược cái khí Xuân sinh thời sẽ thương Can. Can bị thương thời ñến mùa
Hạ sẽ biến ra bịnh Hàn ; Vì mùa Hạ thuộc Tâm HỎA … Can MỘC ñã bị thương thời không thể sinh ñược Tâm-Hỏa … ñến
mùa Hạ sẽ biến thành bịnh Hàn … sở dĩ như vậy là vì Tâm hỏa không ñược cái “sinh” (của Can Mộc), tự nhiên “Thủy” nó sẽ
ñến khắc “Hỏa” nên mới phát ra bịnh Hàn.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa Hạ gọi là PHỒN TÚ
(1)
. Khí của Trời ñất giao nhau
(2)
. Muôn vật nở hoa kết quả. ðêm nằm sớm
dậy, chớ ngại ngày dài
(3)
. ðừng ñể trong “chí” có sự giận dữ cho thần khí ñược thư thái. ðể cho khí bên trong
ñược tuyên tiết ra bên ngoài, không bị vít lấp
(4)
. Làm như vậy cho hợp với cái khí của mùa Hạ, tức là cái ñạo
Dưỡng sinh vậy. Nếu trái lại thế, sẽ thương ñến TÂM, tới mùa Thu biến ra bịnh NGƯỢC (sốt rét, úi … ) . Tâm-khí ít
không ñủ giúp sự thâu liễm của PHẾ, mùa ðông tất lại mắc thêm bịnh
(5)
.
CHÚ GIẢI :________________________________________________________________________________
(1)_ Tươi tốt, rậm rạp vì muôn vật ñược hấp thụ khí Dương.
(2)_ Mùa Hạ âm-khí ñã hơi bốc lên, Dương-khí ñã hơi giáng xuống, cho nên gọi là “GIAO NHAU”.
(3)_ Không nên ngại ngày dài, phải thường vận ñộng.
(4)_ Về tháng Trưởng-Hạ (tháng 6) thuộc về thời kỳ phát triển của 2 hành HỎA và THỔ (tức TÂM và TỲ). Nếu giận dữ thời Can-
khí phát ñộng sẽ làm thương ñến Tỳ THỔ. Hạ khí bồng nổi ra bên ngoài, nên phải ñể cho tuyên tiết, không bị vít lấp, thời
Can sẽ ñược thư sướng, không sinh bịnh hoạn.
(5)_ Tâm thuộc HỎA vượng về mùa Hạ. Nếu làm trái với cái khí của mùa Hạ thời Tâm sẽ bị thương. Tâm bị thương ñến Thu sẽ
làm bịnh NGƯỢC. ðó là vì cái khí của mùa Hạ phù việt ra bên ngoài, ñến mùa Thu thu liễm vào bên trong. Giờ không thu
liễm ñược khiến cho 2 khí Âm Dương cùng chọi nhau nên mới thành bịnh Ngược. – Lại như : Dương khí vốn phát sanh từ
Âm, tàng tại HẠ-TIÊU. Mùa Xuân dẫn lên bộ phận trên, mùa Hạ dẫn ra bộ phận ngoài, mùa Thu liễm vào bộ phận trong,
mùa ðông ẩn ở bộ phận dưới. Giờ mùa Hạ ñã bị thương ở trên rồi, ñến mùa Thu không còn gì ñể thu liễm. Sự thu liễm ñã
kém sút, ñến mùa ðông không còn gì ñể bế tàng. Dương khí không trú về nơi căn bản; ñến mùa ðông là thời kỳ phát triển
Hàn-thủy, không có khí Dương ấm áp ñể làm cho nó ñược quân bình ñiều hòa, nên mới lại mắc bịnh và nguy hiểm.
KINH VĂN ________________________________________________________________________
Ba tháng mùa THU gọi là DUNG BÌNH
(1)
. Khí trời hanh ráo, khí ðất trong sáng
(2)
. Nằm sớm dậy sớm theo
tiếng gà gáy
(3)
. ðể cho “chí” ñược an ninh, làm dịu bớt sự túc sái của mùa Thu, thâu liễm thần khí, cho Phế khí
ñược trong sạch
(4)
. Làm như vậy cho hợp với cái khí của mùa Thu, tức là phương pháp giúp cho sự thâu liễm vậy.
Nếu trái lại sẽ thương ñến PHẾ, không ñủ khí giúp cho sự thu tàng, mùa ðông sinh ra bịnh SÔN TIẾT (thổ tả)
(5)
.
CHÚ GIẢI :________________________________________________________________________________
(1)_ Muôn vật mùa THU ñều ñã ñầy ñủ, bình tỉnh, nên gọi như vậy. tức là hình dung từ.
(2)_ Về mùa Thu khí lạnh bốc lên, khí Trời hanh ráo, Dương khí giáng xuống nên mặt ñất trong sáng.
(3)_ Về mùa Thu, gà gáy sớm, nhưng xuống chuồng muộn. Người cũng nên thức từ lúc gà gáy, nhưng tới khi gà xuống chuồng
sẽ dậy. So với Xuân, Hạ dậy hơi muộn hơn. ðó là thuận theo sự thâu liễm của mùa Thu.
