11
CHƯƠNG 15
NGỌC-BẢN LUẬN YẾU THIÊN
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Hoàng-ðế hỏi rằng :
--. Trẩm nghe ở thiên QUỸ-ðẠC, KỲ-HẮNG, nói về bịnh ; ý nghĩa, phương pháp không giống nhau, vậy phương
pháp dùng thế nào ?
Kỳ-Bá thưa rằng :
--. “QUỸ-ðẠC” là một phương pháp ño lường xem bịnh nông hay sâu ; “KỲ-HẰNG” là nói về các chứng bịnh
khác thường. Hảy xin nói về “CHÍ, SỐ” : phàm mạch biến về 5 sắc, sự ño lường về những bịnh khác thường “kinh”
dù khác mà “ñạo” thời chỉ có “một”. MỘT ñó tức là cái “Thần” của con người. Khi thần ấy ñã có, sẽ vận chuyển tới
khắp 5 tạng, không còn bị ngưng trệ. Nếu bị ngừng trệ, tức là không có sự vận chuyển từ trước. Nghĩa ñó rất tinh
vi ; không thể coi thường mà không chú ý.
Phàm dung-sắc của con người, hiện ra ở bộ phận trên, dưới, tả, hữu, ñều có sự “thích nghi” của nó. Thấy sắc
hiện ra có vẻ nông nổi, ñó là bịnh tà chưa vào sâu, nên dùng thang dịch ñể ñiều trị, trong vòng 10 ngày có thể
khỏi (tức là hết lượt của 10 Can). Thấy sắc hiện ra có vẻ xa-sâu, ñó là bịnh tà ñã vào sâu, phải dùng dược tể ñể
ñiều trị, trong vòng 21 ngày có thể khỏi
(1)
. Nếu thấy sắc hiện ra có vẻ thật sâu, ñó là bịnh tà ñã quá nặng, phải
dùng giao-lễ ñể ñiều trị, trong vòng 100 ngày có thể khỏi.
--. Nếu bịnh nhân sắc mặt trắng bợt, thịt má hốc hác : không thể chữa. Nhưng cũng phải quá cái thời hạn 100
ngày, mà mạch ðOÃN, khí TUYỆT mới chết.
--. Nếu mắc phải ÔN bịnh, mà thể chất hư quá, cũng chết.
Như trên kia ñã nói : “ Dung-sắc hiện ra ở bộ phận trên, dưới, tả, hữu…” ñó là vì sắc hiện ra ở bộ phận trên ñó
là cái chứng triệu bịnh thế ñương hằng, nên gọi là “NGHỊCH”. Thấy sắc hiện ra ở bộ phận dưới, tức là cái chứng
triệu bịnh thế ñã suy, nên gọi là “THUẬN”.
Con gái, sắc hiện ra ở bên hữu… con gái thuộc âm, mà bên hữu cũng thuộc âm, như thế là “ñộc âm”, nên gọi
là “nghịch”, nếu hiện ra ở bên tả, là dương ñã hòa với âm, tức là “thuận”.
Con trai, sắc hiện ra ở bên tả… con trai thuộc dương, mà bên tả cũng thuộc dương, như thế là “ñộc dương”,
nên gọi là “nghịch” ; nếu hiện ra ở bên hữu, là âm ñã hòa với dương, tức là “thuận”.
--. Lại như, con trai mà sắc hiện ra bên tả, thế là “trùng dương”, nên gọi là mạch chết ; con gái mà sắc hiện ra
bên hữu, thế là “trùng âm” cũng là bịnh chết. ðó là do âm dương tương phản mà gây nên bịnh. Phương pháp ñiều
trị, cần phải xét xem mạch PHÙ hay TRẦM, như cán cân không ñể cho sai lệch. ðó là qui tắc của các thiên “KỲ-
HẰNG và QUỸ-ðẠC” vậy.
(1)-. Sắc hiện ra có vẻ sâu, thời bịnh thế cũng sâu. Nên phải hợp các thứ ñộc dược thành thang tể ñể ñiều trị.
--. “hai mươi” là con số cuối của số “chẳn” ; “một” là con số bắt ñầu của khí sinh dương. Tính về 10 can, ñã ñi tới 2 lượt, lại
gặp “giáp” ñể hóa “thổ”. 5 tạng thuộc âm, khí sắc thuộc dương…. ðến ngày thứ 21 là thời kỳ sinh khí của 5 tạng bắt ñầu hồi
phục. Nên bịnh tình cũng theo ñó mà khỏi.
_________________________________ KINH VĂN ______________________________________
Phàm án vào mạch, thấy mạch bựt trên tay, ñó là mạch trạng của chứng TÝ (tê ñau tay) ; chứng LIỆT (tê ñau
chân) ; chứng lúc HÀN lúc NHIỆT.
--. Mạch hiện ra chỉ có âm mà không có dương ; hoặc chỉ có dương mà không có âm, gọi là mạch “CÔ”. Có âm
mà không có dương là mạch trạng của Vệ-khí tiêu mòn ; có dương mà không có âm là mạch trạng của Vinh-khí
tiêu mòn.
--. Mạch HƯ mà lại kiêm có chứng TIẾT-TẢ, ñó là vì “ðoạt huyết” (mất huyết). Bởi huyết thuộc về âm-loại,
chứng “tiết” dù không phải là huyết nhưng huyết do ñó mà HƯ, nên mới gọi là “ñoạt huyết”.
Mạch “CÔ” thuộc về tình trạng thiên thắng, nên mới gọi là “nghịch’. Nếu chỉ HƯ, còn có thể BỔ, nên mới gọi là
“THUẬN”.
Phàm muốn thi hành cái phương pháp của thiên KỲ-HẰNG, phải từ Thái-âm trước. Bởi khí-khẩu thuộc Thốn, có
thể quyết ñược sống chết. Nên phải chú ý vào ñó.
Ở ngũ-hành, phàm cái gì khắc lại mình, gọi là “sở bất thắng” ; nếu làm theo sự “sở thắng”, tức là “nghịch”,
nghịch thời chết.
(1)
Ở ngũ-hành, phàm cái gì mình khắc lại ñược, gọi là “sở thắng” ; nếu làm theo sự “sở thắng”, tức là “thuận”,
thuận thời sống.
(2)
