Buổi chiều lên lớp, thầy mở cuộn vải như thường lệ, cắm vào vị trí đã
cố định giương lên dòng chữ:
TIỀN NHÂN NGHĨA, HẬU VÕ BIÊN
“Tiền nhân nghĩa” trước hết và cũng là điều quan trọng, mỗi người
đều phải rèn luyện cho mình một chữ “Nhân” Nó là trung tâm của mọi mối
quan hệ trong một con người. Có nó ngự trị nơi tâm khảm, lòng ta trở nên
thanh thản yêu đời ở bất kỳ mọi lúc mọi nơi. Mất nó, dù của tiền có như
nước thủy triều dâng, trong lòng cũng cảm thấy nhỏ nhen, ích kỷ và tầm
thường hơn những kẻ tầm thường nhất. Vì vậy trong mỗi môn đệ điều phải
hình thành cho mình một chữ “nhân” làm liều thuốc bổ hoàn cơ thể, thì cho
dù sự đời có sớm nắng chiều mưa, có bị đẩy đưa đến bến bờ vô định
cũngkhông làm cho ta phải nghiệt ngã. Còn “Nghĩa” hay “Điều nghĩa” đều
bắt nguồi từ lẽ phải, dù bất lợi cũng làm, không được từ nan!
“Nhân nghĩa” theo cấu tạo của tiếng Hán thì chữ Trung nằm giữa tấm
lòng của con người. Một tấm lòng kiên trung ngay thẳng không xiên lệch,
được ví như cây tùng, cây bách “yêu nước, thương dân, trừ bạo ngược.”
Điều đó đã kết tinh từ ý niệm nhân nghĩa tiến bộ của thiên tài Nguyễn Trãi
vào thế kỷ XV, ta phải biết kế thừa và phát huy sao cho phù hợp với thời
đại mình. Nghĩa là phải ôn cố tri tân, chuyên sâu trong từng tác phẩm văn
chương. Bởi ở đó rất có nhiều lời hay ý đẹp, nhưng chung qui lại cũng chỉ
nhằm lý giải làm rõ vấn đề “nhân nghĩa” qua mọi triều đại, mọi tầng lớp
người khác nhau trong xã hội. Những ai tiếp thu được nhiều vốn quý ấy sẽ
trở nên chuyên thâm uyên bác, làm cho việc lớn hóa nhỏ, chuyển dữ thành
lành, đối nhân xử thế đúng mức.
Đối lập với “văn” là “võ” Học văn là rèn luyện cho mình tư duy năng
động, nhạy bén với thời cuộc. Nhưng nếu chỉ tư duy ra nhiều điều hay lẽ
phải, mà không dám hành động thì sự đa dạng, phức tạp của cõi đời này dễ
dàng đẩy ta vào bi kịch nội tâm. Thực tế không hiếm những nho sĩ khóc
