Trích đoạn 15.
Thế kỷ 13
Triệu Mạnh Phủ
1254-1322
“CỔ Ý”
[Chúng ta bắt đầu đến với các bậc thầy đời Nguyên. Trong số họ, Triệu
Mạnh Phủ và Nghê Toản mang lại cho chúng ta một cảm xúc bình yên và
ấm áp, trái ngược với tính cách ẩn dật hoặc mạnh mẽ bất ổn của các họa sỹ
phong cảnh thế kỷ 10.
Cuộc nổi loạn trong nghệ thuật của Mễ Phi đã có ý nghĩa to lớn. Ông đã xóa
bỏ những ngọn núi xấu kinh người của Quan Đồng và Phạm Khoan, thay
thế chúng bằng những đỉnh núi mù sương mờ ảo và không có đá lởm chởm,
và làm dịu đi toàn bộ sắc thái của thiên nhiên. Ông cũng thay thế việc đánh
vật với những nét sô nhằm tả chất sự vật bằng những mảng mực nhòe
chồng lên nhau cho sự vật ở đằng xa và các nét bút “nguyên thủy” giản dị
cho sự vật ở cận cảnh. Nhưng ông đã không trở về với nơi ăn chốn ở của
con người. Những ngọn núi của ông nhìn thật hứng khởi, nhưng không sống
được ở đó. Núi non ấy chỉ để ngắm nhìn hoặc thăm viếng mà thôi. Quang
cảnh thôn dã bình yên, với những hoạt động của con người, những túp nhà,
khói bếp, hoặc phố phường nhộn nhịp, đã bị coi là những chủ đề nhàm
chán, không đủ cảm hứng cho hội họa. Rời bỏ Mễ Phi để về với Triệu
Mạnh Phủ và Nghê Toản (họa hiệu là Vân Lâm), ta cảm thấy như chia tay
với một dãy núi sương khói mịt mù để về với túp nhà nhỏ của riêng ta dưới
bình nguyên, với chú khuyển trông nhà, chú mèo thân quen, và những trái
dưa đang chín trên giàn.
Nhưng chính cái sắc thái và tâm trạng êm ấm ấy đã được khởi sự ở Mễ Phi,
với những tranh vẽ bộc lộ cách nhìn nhẹ nhàng về cuộc đời và vũ trụ.
Chúng ta đã không nói gì đến thời kỳ sau Mễ Phi, tức là thời Nam Tống thế
kỷ 12, mà sang ngay thế kỷ 13 của các bậc thầy đời Nguyên. Nhưng chúng
ta có lý do chính đáng trong việc này. Thứ nhất, trong thời Nam Tống ấy,
với kinh đô nằm ở đất Hàng Châu màu sắc êm dịu, các danh họa trong Họa
