Cũng có những cá nhân chống lại khuynh hướng “noi theo” tiền nhân này.
Giai thoại hội họa Trung Quốc đầy rẫy những chuyện ai sao chép ai, ai coi
ai là thầy để noi theo. Nhưng cũng có những họa sỹ sáng tác như Hoàng
Công Vọng, lúc nào cũng đinh ninh rằng mình phải noi theo thiên nhiên
chứ không phải một bậc thầy nào khác. Công bằng mà nói, ngay cả Đổng
Kỳ Xương cũng khuyên “phải nhìn núi thật”. Nhưng lời khuyên ấy lại xa lạ
với việc làm của ông ta. Trong số những họa sỹ biểu hiện đầu tiên, Trương
Tảo (quãng năm 750) có tuyên bố một câu nổi tiếng về bí quyết sáng tác
của ông, rằng: “Bên ngoài thì lấy thiên nhiên làm thầy, bên trong thì nghe
theo chính cái tâm của mình.”
Viên Hoằng Đạo (nổi tiếng khoảng 1607 dưới cái tên Viên Trung Lang),
cùng với hai anh em của mình, là những người khởi xướng một phong cách
sáng tác thơ nhấn mạnh đến cá tính riêng và không theo lề lối của tiền nhân.
Ghét thói nệ cổ trong thơ ca thế nào thì ông cũng ghét thái độ câu nệ vào
“cổ pháp” trong hội họa thế nấy. Bảo rằng ông gọi các họa sỹ cổ điển là
công thức thì hơi oan, nhưng đó chính là tinh thần của những lời ông nói.
Tô Đông Pha nói trong thơ không có công thức. Viên Trung Lang nói
không có công thức cả trong thơ, văn xuôi, và hội họa.]
Một lần ta đi cùng Bá Tiêu (em trai ông) đến gặp Đổng Kỳ Xương. Bá
Tiêu hỏi, “Các họa sỹ mới như Văn Trưng Minh, Đường Dần, và Thẩm
Chu, ông nghĩ họ có cái thần của tiền nhân hay không?”
Đổng Kỳ Xương đáp, “Các họa sỹ giỏi ngày nay không bao giờ vẽ một
nét mà không giống với nét bút của tiền nhân. Nhưng tuyệt đối giống tiền
nhân tức là chẳng giống gì họ hết. Thậm chí còn không phải là vẽ nữa.”
Ta giật mình khi nghe câu nói ấy, tự nhủ, “Đây mới thật là người hiểu hội
họa vậy.” Cho nên họa sỹ giỏi học ở thiên nhiên chứ không theo một người
nào cả. Trò giỏi học lấy cái thần, chứ không học cái giáo điều. Thầy giỏi
không thờ một người, mà tôn toàn bộ việc sáng tạo làm sư phụ. Tỷ như có
người tôn Lý Đường làm thầy. Người ấy có nên chỉ học bút pháp và khuôn
mẫu của Lý Đường hay không? Hay anh ta nên chú tâm học lấy cái thần
của Lý Đường, cái tinh thần không muốn làm một họa sỹ Hán, Ngụy, hoặc
