chết vậy. Biết được điều này thì có được cái riêng biệt của mình trong hội
họa.
Bức tranh trong một bài thơ là từ những xúc cảm riêng tư của thi sỹ mà
có. Cho nên tranh trong thơ không thể có nhờ việc bắt chước họ Trương hay
họ Lý nào cả. Thi tứ trong một bức tranh nảy sinh từ một giây phút nhất
định trong một cảnh trí nhất định. Cho nên không thể dùng một thủ thuật
nào để tạo ra nó. Niềm hứng khởi thực sự đến với tâm trí giống như hình
ảnh hiện trên mặt gương. Không thể cố tình bịa ra nó. Quả thực ngày nay
người ta đang bôi nhọ và hạ nhục nghệ thuật hội họa và thi ca vậy.
Cổ nhân không đặt ra phương pháp chỉ để cho vui. Khi nhàn rỗi, người ta
nhớ đến hai chữ “hư linh” (trống rỗng và sống động). Không nên nhìn một
bức tranh với thái độ nệ thực, mà phải như nhìn một hình ảnh trong gương
vậy. Phong vị đích thực của một phong cảnh phải được thưởng thức trong
cảnh thực ngoài thiên nhiên. Hãy nhìn một bức tranh như thể nó là nửa hư
nửa thực, như thể nó nhỏ ra từ ngọn bút. Và khi vẽ xong, người xem nó
không thể thấy nó đã bắt đầu ở đâu và kết thúc ở chỗ nào. Tranh như thế
mới là tranh lớn lao, vượt quá tầm đàm tiếu về việc nó thuộc thời kỳ nào và
theo phong cách nào.
Thật khó đạt được vị thế của cổ nhân trong hội họa. Nguyên nhân là ở
chỗ cứ muốn bắt chước họ. Mà đã bắt chước mãi rồi, từ thời Vương Duy
cho đến nay. Càng bắt chước càng tam sao thất bản. Buồn vậy thay!
Ta không tin tranh của ta sẽ được người đời trọng vọng. Nhưng ta tự biết
trọng vọng chúng. Ta bình sinh lười nhác, lại hay ốm, lại cứ hay lấy tranh
biếu người này người kia, cũng chỉ là trong số thân bằng cố hữu mà thôi.
Nhưng ta cũng không dễ dãi đâu; mỗi lần cũng chỉ biếu một hai bức. Nếu
bạn hỏi xin nữa, ta chẳng cho ngay, mà lần lữa thật lâu. Như thế tốt cho cả
người cho lẫn người nhận. Ta từng thấy những người sưu tầm giữ một bức
tranh để thưởng thức riêng. Họ thật tình trọng vọng bức tranh ấy, giữ nó
ngay trên bàn viết, thư thả thưởng thức nó với một tách trà và một nén
nhang. Người quí tranh chỉ vì nghe hơi nồi chõ sẽ mua được nó bằng tai này
và để mất nó qua tai kia. Cho nên ta thực quí những bức tranh của ta. Sau
