III
Xét kỹ quá trình biến động và phát triển của các trường phái và phong
cách khác nhau là một việc làm quan trọng. Trước tiên, xin có đôi lời về
Nam-Bắc Phái. Việc phân ra hai phái như thế tương đối đã được mọi người
chấp nhận, mặc dù chưa có ai định nghĩa được rõ ràng cái gì đã làm nên
một Nam Phái có tính chính thống và thể chế như vậy. Tôi không coi việc
phân chia này là một cái gì quan trọng lắm, vì ranh giới Nam-Bắc phái thực
ra rất khó phân định và đã từng bị xóa nhòa bởi chính những tác phẩm của
những người như Đổng Kỳ Xương (họ Đổng chính là người đầu tiên dùng
danh từ Nam Phái và Bắc Phái). Tương tự như trường hợp của nhà thờ
“chính giáo” trong đạo Cơ Đốc, Nam Phái chỉ là một cái tên cho tiện gọi
mà thôi. Cũng như Giáo sư Du Chiến Hoa, tác giả cuốn Lịch sử Hội họa
Trung Quốc (viết bằng tiếng Trung Quốc), tôi cho rằng Bắc Phái đã bị đánh
giá thấp đơn giản chỉ là vì các thành viên Nam Phái nhiều lời hơn, trong khi
các nghệ sỹ Bắc Phái như Mã Viễn và Hạ Khuê thì lại rất ít lời. Họ chỉ biết
sáng tạo nên những bức tranh sắc độ tuyệt vời.
Ngắn gọn mà nói, tranh sắc độ (thể hiện sự vật bằng các mảng sáng tối
đậm nhạt) của Bắc Phái nhìn dễ chịu hơn, nhất là với người xem hiện nay,
so với sự nổi loạn của những chấm và nét đen trắng rõ ràng trong tranh của
Nam Phái. Cả hai phái đều có ý mô tả khối và mặt của sự vật, nhưng với
các kỹ thuật khác nhau. Bắc phái chủ yếu dùng sáng tối đậm nhạt có chuyển
tiếp tinh tế theo kiểu phương Tây, còn Nam Phái thì nhấn mạnh vào đường
viền và các thủ pháp khô-ướt-xơ-mịn của nét bút. Thực ra, cả hai phái đều
dùng các mảng nhoè chồng lên nhau và đi nét khô-ướt để tả chất liệu. Như
lời Thẩm Tông Khiên (Trích đoạn 23), “Nam Phái chủ yếu dùng mực-vỡ,
còn Bắc Phái dùng mực-mảng. Nhưng cả hai cách đều đạt kết quả lung
linh.” Dùng “mực-vỡ” ở đây có thể hiểu là kỹ thuật dựng hình bằng đường
nét, dùng đường nét để “vỡ vạc” bề mặt của sự vật được mô tả, ví dụ như
một khối đá. Nam Phái bắt đầu một bức tranh bằng nét, Bắc Phái thì bằng
mảng.
