12. Sao chép các bậc thầy
Người học vẽ phải học sao chép các tác phẩm cổ điển, cũng hệt như
người học viết phải nghiên cứu các thư pháp đẹp còn truyền lại tự ngàn xưa.
Người học phải xây dựng được một thái độ để cảm thấy thực sự như chính
mình đang vẽ bức tranh ấy. Chỉ có vậy công việc mới thực sự có ích. Còn
cố sao chép cho chính xác thì chỉ giống như việc đạo văn trong viết lách mà
thôi. Đầu tiên, hãy sao chép một tác giả, rồi sau đó mở rộng ra các tác giả
khác, và điều quan trọng hơn nữa là phải cảm thấy như mình đang hít thở tự
nhiên trong công việc ấy, thấy mình đang cố diễn đạt chính những điều mà
tác giả muốn diễn đạt. Được vậy thì rồi sẽ ngộ được bản thân (“Tại sao ta
lại là ta?”). Đầu tiên phải lệ thuộc người khác, sau đó sẽ đứng được một
mình. Ví dụ, Cự Nhiên noi theo Đổng Nguyên, Mễ Phi và con trai cũng noi
theo Đổng Nguyên, và Hoàng Công Vọng, Vương Mông, Nghê Toản và
Ngô Trấn cũng đều noi theo Đổng Nguyên. Tất cả đều làm cùng một việc,
vậy mà không có chút “theo đuôi” nào, mỗi người đều tự việc noi theo
Đổng Nguyên ấy mà phát triển được trường phái riêng của mình, và “ngộ
được bản thân”. Ngày nay người ta thường cố sao chép thật đúng từng nét
viền, từng nét sô, thế mà kết quả chẳng hơn gì những tranh họ tự vẽ. Cho
nên sao chép không phải là để lặp lại cho thật đúng các chi tiết, mà là tìm
cho ra mức độ thành tựu chung của chính mình.
Nếu sao chép chỉ một phong cách hoặc một bậc thầy thì chẳng mấy chốc
sẽ rơi vào lối mòn và tập nhiễm thói quen không thể bỏ được nữa. Mặt
khác, cần nhận thức được cái nguy của việc đó, biết cách phát triển các ý đồ
để diễn đạt tính cách riêng của mình, và khai mở cá tính trên cơ sở kỹ thuật
của cổ nhân. Có vậy mới không rơi vào lối mòn, mới có được sự lão luyện
tự nhiên và dễ dàng. Những nguyên tắc tìm thấy trong các tác phẩm của cổ
nhân sẽ cũng thấy trong tranh mình, và tác phẩm sẽ tồn trường. Đó là cách
đứng một mình và tạo lập phong cách riêng. Được vậy rồi mới thỉnh thoảng
tự nhiên thấy mình giống cái này cái kia của cổ nhân, tự gọi thế là đã biết
“làm theo lối” của thầy này thầy nọ, mà thực chất vẫn là phong cách riêng
