phép tắc của cổ nhân đã diễn đạt được xúc động của cổ nhân vậy. Cùng một
phép tắc diễn đạt cùng một xúc động.
Cho nên cái quan trọng trong việc sao chép cổ nhân là ta phải có xúc
động riêng của ta, cá tính riêng của ta. Nếu quên mất bản thân khi sao chép
cổ nhân, ấy là làm hại cả cổ nhân lẫn bản thân vậy.
Cái phải tránh nhất trong nghệ thuật là sao chép một cách mù quáng. Có
những luồng sinh khí, dáng dấp, biến hóa, bộ điệu của bút và mực hình
thành và định dạng bởi những phép tắc rõ ràng để truyền đạt một biểu hiện
tinh tế. Nhưng cũng có những lầm lẫn bất ngờ không nên sao chép. Cái phải
noi theo cho được là cách dụng bút lão luyện của tác giả. Sao chép cho
đúng từng nét bút là vô cùng khó khăn nặng nhọc. Phải làm sao để cách
dụng bút ấy thành ra như của mình mới phải. Làm được thế thì cái ta diễn
đạt là chính bản thân ta, một bản ngã đã gần gụi với cổ nhân vậy. Có thể
hôm nay ta vẽ một kiểu, ngày mai lại một kiểu khác. Mỗi bức tranh đều
khác nhau, và mỗi nét bút đều cổ kính. Như thế gọi là tìm thấy mình trong
việc sao chép cổ nhân.
Hạng làm tranh giả cố hết sức sao chép các kiệt tác cổ và có khả năng
đánh lừa không phải chỉ người không biết mà cả những người sành điệu.
Nhưng một khi đã có người chỉ cho thấy, lập tức ai cũng nhận ra cái giả tạo
kia mà không cần phải so sánh với nguyên tác. Hạng làm tranh giả ấy tiêu
hết sức lực trong suốt thời trẻ tuổi vào việc đó và cho đến già vẫn không thể
vẽ được một nét nào của riêng mình. Trong thực tế, họ đều là người có tài.
Nhưng trong khi vẽ tranh giả mạo, họ chỉ biết lo chép cho thật đúng các chi
tiết mà không nghĩ gì đến việc tìm hiểu tại sao tác giả nguyên bản lại vẽ
như thế. Mục đích của họ là sản xuất một sản phẩm giống hệt, không phải
học hỏi. Và họ chẳng học được gì mặc dầu ngày nào cũng đối diện với các
kiệt tác. Nói cho cùng, cái khiến cho tranh vẽ quan trọng đến vậy là cái hồn
của tác giả. Chỉ quan tâm đến các dấu vết bên ngoài mà quên cái linh hồn
trong tranh thì cũng giống như đi tìm sự sống và chuyển động ở một con
búpbê bằng đất sét. Lại nữa, ngay cả cổ nhân cũng không tự biết tại sao họ
lại làm một điều gì đó cụ thể trong khi vẽ, mà hoàn toàn nghe theo một
