chạm giấy, được linh khí của họa sỹ dẫn dắt, nó hiện ra thiên hình vạn trạng
vượt xa dự tính ban đầu của họa sỹ. Nó hiện ra hôm nay khác, ngày mai
khác. Họa sỹ có muốn vẽ lại cái đã vẽ hôm qua cũng không nổi. Vì sao? Vì
khi họa sỹ đã “cố làm cho được” cái gì đó, anh ta đã ngăn cản dòng chảy tự
do của linh khí vậy. Vương Hy Chi có được bản thư pháp đẹp nhất của
mình khi viết Lan Đình Tự. Ông đã hàng mấy chục lần cố viết lại bài đó mà
không thể đẹp bằng. Ấy là vì sau này ông đã “cố làm cho bằng được”. Họa
sỹ kém tài bướng bỉnh sẽ hôm nay vẽ một tranh tầm tầm, mai lại vẽ một
tranh tầm tầm, suốt đời chẳng được một bức nào khá hơn; ấy là vì anh ta chỉ
làm một công việc theo khuôn mẫu, chẳng có động gì vào phần sinh linh,
chỉ là nghề thủ công vậy. Một văn nhân bắt đầu vẽ với thần trí rỗng không,
vậy mà một khi sinh linh người bắt đầu dẫn dắt đường bút, hình thể của sự
vật cứ thế hiện lên, vì đó là hoàn cảnh của giây phút ấy, hoàn toàn không
định trước, khó có thể dùng lời để giải thích. Chỉ một thoáng mà sâu rộng
xuất hiện, tất thảy được diễn đạt rõ ràng bằng dụng-bút, mọi vật còn lại cái
nào ở đúng chỗ cái đó, còn hay hơn cả cảnh thật. Ấy là bởi cái ý lớn (của vũ
trụ) đã được hiển lộ vậy.
Sâu, rộng, và chất bề mặt là hình của núi, nhưng cái ý lớn không nằm
trong sâu, rộng và chất bề mặt. Các nét lượn, chấm, vạch, mảng là các
phương pháp của hội họa, nhưng cái ý lớn không nằm trong nét lượn, chấm,
vạch và mảng mực ấy. Cái gọi là ý lớn này là cái mà họa sỹ thấy trong toàn
cảnh của một địa điểm. Nó không phải là vấn đề chấm vạch sâu rộng, mà là
cái ý tưởng mà chúng gợi nên. Cái quyền phép nhìn thấy được nó phải bắt
nguồn từ việc luyện tập hàng ngày qua sách vở và suy tư, sao cho khi vừa
động bút là nó đã xa với cái thế giới bình thường mà mình vẫn thấy, đã là
một cái gì đó lớn lao hơn tất cả. Cho nên hai bức tranh có thể giống hệt
nhau về bố cục và kỹ thuật và cùng vẽ những thứ như nhau, thế mà một bức
thì sống sượng nông cạn trong khi bức kia có một vẻ đẹp và phong vận
càng nhìn càng không muốn rời mắt khỏi nó. Chính vì thế, nếu chỉ quan
tâm đến các chi tiết hiện thực, hoặc thậm chí đến trường phái, phong cách
