Về phong cách của Cố, Lục, Trương, Ngô
Có người hỏi tôi nghĩ sao về bút pháp của Cố Khải Chi, Lục Thám Vi,
Trương Tăng Dụ và Ngô Đạo Tử. Tôi xin đáp như sau: bút pháp của họ Cố
chắc, khỏe và liên tục. Nét bút ông tới lui thật dễ dàng. Đường bút rất
nhanh. Ý tưởng đi trước ngọn bút, cho nên vẽ xong rồi nó (cái ý niệm về
nhịp điệu) vẫn còn nguyên trên tranh. Nhờ vậy mà tạo được cái khí nhất
quán. Ngày xưa Trương Chí (đời Hậu Hán) thường học lối viết nhanh mà
liền nhau của Thôi Viễn và Đỗ Đô, rồi cải biên thành lối viết thảo trong đó
các nét rời được định hình thành một nét duy nhất, đường bút đi từ nét của
chữ này sang nét của chữ kia và sang cả dòng tiếp theo. Chỉ có Vương Hiến
Chi (con của Vương Hi Chi) có vẻ hiểu rõ được phép viết ấy, nên mới viết
sao cho đầu nét của chữ này cũng là cuối nét của chữ trước đó. Ấy “nhất bút
thư”, thư pháp một nét. Sau này, Lục Thám Vi cũng theo phép ấy mà vẽ
tranh với nét bút liên tục. Cứ thế mà xét thì thư pháp và hội họa đều có cùng
một kỹ thuật. Phong cách của họ Lục tinh tế, sắc sảo, lung linh, duyên dáng,
cực kì đáng yêu. Danh ông quả thực ở ngôi độc tôn trong đời Lưu Tống,
không có ai sánh kịp. Trương Tăng Dụ dùng các nét bút chấm, vạch và cắt
trong thư pháp. Chấm nào, nét nào cũng có vẻ đáng yêu đặc biệt. Đầu bút đi
như đâm như chém như cắt, không khác gì mũi kiếm sắc trong kiếm thuật
cao siêu. Quả thật nét bút trong thư pháp và hội họa chỉ là một mà thôi.
Thời bản triều, Ngô Đạo Tử là họa sỹ vô tiền khoáng hậu và không thể
bắt chước. Ông học bút pháp của Trương Húc (bậc thầy thảo tự trong thư
pháp thế kỷ 8). Một lần nữa ta lại thấy bản chất giống nhau của thư pháp và
hội họa. Trương Húc được gọi là “Cuồng sỹ thư pháp”, còn Ngô Đạo Tử là
“Hiền giả hội họa”. Tài của ông dường như thẳng từ thiên tạo mà có, không
thể cạn kiệt được. Ông bỏ các chấm và nét gẫy trong khi người khác miệt
mài luyện chúng. Ông không theo các thể thức đã được công nhận trong khi
mọi người chỉ gắng sức vẽ cho thật giống. Ông bẻ cong xương cốt và gươm
đao, vứt hết thước kẻ lúc vẽ cột và xà nhà. Râu tóc ông vẽ hình như đang từ
dưới da mọc ra thật sống động và mạnh mẽ. Chắc hẳn ông phải có một bí
quyết mà phàm nhân chúng ta không thể hiểu được. Một bức tranh dài
