Giáo đầu
Sách Luận Ngữ viết, “Người ta phải biết hướng đến Đạo, xây dựng tư
chất, dựa vào gương mẫu của bậc chính nhân, và biết vui với lục nghệ.” Lục
nghệ gồm có lễ, nhạc, cung, kị, văn và toán. “Văn” ở đây là do ở “Họa” mà
ra. Ba phần của Kinh Dịch bàn về Núi và Biển, Khí, và Hình, là do ở ba loại
khí mà ra, tức là núi, không khí, và hình thể. Mỗi loại lại có cái khí riêng
của nó. Chúng đều là khởi thủy của hội họa.
Hoàng Đế làm ra áo trào và các trang phục có hình vẽ [rồng, phượng…],
ấy là gốc của hội họa. Vua Thuấn có mười hai hình tượng, gồm cả hình
“rồng hoang” và “côn trùng trang trí”, bảo là để có thể “thấy được hình ảnh
của thời thượng cổ”. Lại nói “Họa nghĩa là hình ảnh”, có nghĩa rằng hình
ảnh là cái làm ra hội họa. Lời luận cho các quẻ trong Kinh Dịch mà gọi là
Soán Từ cũng là vì thế. Sách Luận Ngữ viết, “Trong hội họa, phấn trắng
dùng sau cùng.” Sách Chu Lễ cũng viết, “Trong hội họa, việc dùng phấn
trắng là sau cùng.” Xem thế thì thấy nguồn gốc của hội họa là từ rất xa xưa
và ở nhiều nguồn khác nhau mà ra. Cách đọc cổ điển của câu “Phục Hy họa
quẻ” là đọc chữ họa với nghĩa “vạch một nét”. Nhưng như vậy thật ra vô
nghĩa. Chữ “họa” với nghĩa “vạch một nét”, có bộ “đao” hợp thành, là mãi
sau này mới có. Chữ “họa” rất cổ kia chưa thể có bộ “đao”, và phải được
hiểu theo nghĩa “vẽ” bình thường mới đúng. Cũng nên lưu ý rằng các lối
viết như cổ văn, điểu tự, triện tự như ta biết ngày nay đều là hình tượng, tức
là tranh vẽ cả.
Từ tuổi ấu thơ, ta đã được theo cha đi chơi chốn lâm tuyền, ngắm xem
phong cảnh thiên nhiên hoang dại. Mỗi khi cha vẽ tranh, người lại bảo, “Vẽ
phong cảnh phải theo phép tắc của nó, không phải cứ vẽ thế nào cũng
được.” Ta luôn ghi chép những gì cha nói, được hàng mấy trăm câu, nay xin
soạn thành bài này đặng để lại cho những ai cũng yêu quí hội họa như ta
vậy.
Chao ôi, cha ta đã từng tu đạo và học phép trường sinh. Nhà ta không
phải nòi họa sỹ. Cha đến với hội họa thật hồn nhiên, rồi cũng được tiếng là
